کنترل ایران و همه دنیا

آینده نگر

یروند آبراهیمیان، پژوهشگر تاریخ در مقاله ای نوشته آدم وقتی اسناد وزارت خارجه انگلستان را مطالعه می کند، می بیند یک کلمه هست مثل ترجیع بندی که هی تکرار می شود و آن کلمه کنترل است. اما این کلمه از اسناد رسمی حذف شده یعنی ملاحظه کنترل که در مطالعات پشت پرده، در درجه اهمیت نخست قرار دارد، در اسناد رسمی ظاهر نشده و به زبان نمی آید. محمد علی موحد، نویسنده کتاب خواب آشفته نفت می گوید دعوای همه دنیا درباره نفت بر سر همین کنترل است. مقصود آن هم از کنترل، مهار کار و اراده است و اینکه حق تصمیم گیری درباره تولید و قیمتگذاری را به دست آورند.
انگلیسی ها می خواستند همیشه این مهار را به دست خود بگیرند و عمده تلاش و پیشنهادهای آن ها به دولت های مختلف در کشورهای نفتی از جمله ایران، با همین هدف بوده است. انگلستان طی سال ها پیش از تبدیل شدن ایالات متحده آمریکا به حریفی قدر در عرصه بین المللی، تلاش می کرد با تقویت کمپانی های نفتی اش، زعام امور را به دست بگیرد. هدف اصلی هم این که عرضه نفت به مصرف کننده غربی متوقف نشود. این  اهداف پس از جنگ جهانی دوم تغییر کرد. تا نیمه نخست قرن بیستم، نفت تنها یک صنعت پولساز بود که برای اربابانش منافعی در پی داشت. اما پس از جنگ جهانی دوم، نفت اهمیت استراتژیک یافت. در ربع سوم قرن بیستم که اختلاف اعراب و اسراییل به میان آمد، اعراب خواستند از نفت به عنوان سلاحی علیه متحدان غربی اسراییل استفاه کنند اما پس از مدتی دریافتند این سلاح در عمل کارآیی چندانی ندارد چراکه بیش از حریف، به خودی صدمه می زند.
اما در جنگ اسراییل و اعراب چه شد؟ اعراب در این جنگ تصمیم گرفتند غرب را از نظر نفتی تحریم کنند. آن ها در کویت جمع شدند و در مرحله اول ۵ درصد و در مراحل بعدی ۱۰ و در نهایت ۲۵ درصد از تولید نفت خود را کم کردند تا به کشورهای متحد اسراییل آسیب بزنند. کمبود محسوس نفت در بازارهای جهانی در سال ۱۹۷۴، کشورهای غربی را به وحشت انداخته بود. تا اینکه ایران که در آن زمان با عرب ها در تحریم نفتی مشارکت نمی کرد، ۴۷۵ هزار بشکه نفت را به تولید روزانه خود به مدت شش ماه افزود و آن را به مزایده بین المللی گذاشت. در جو متشنج و بازار تشنه آن زمان، شرکت های آمریکایی با پیشنهادی باور نکردنی و به چند برابر قیمت های رسمی، هر بشکه نفت ایران را خریدند و پس از این ماجرا بود که افزایش ۴۰۰ درصدی قیمت نفت در بازارهای جهانی کلید خورد. این تجربه به امریکایی ها آموخت که وابستگی شدید کشورهای تولیدکننده به درآمد نفت، ضامن امنیت نفت و دسترسی جهان غرب به کشورهای نفتی است. به همین دلیل آمریکا رژیم شاه را در مقابل اعراب تقویت می کرد و امروز هم به حضور نظامی در خلیج فارس روی آورده است. دلیل اصلی،  نفت است.