مهم ترین جایگزین نفت، فرآورده نفتی است

اقتصاد ایران در سال های گذشته متاثر از مخاطرات ناشی از تشدید تحریم ها و فشارهای اقتصادی قرار گرفته است. تحریم های نفتی پس از تحریم های مالی-بانکی بیشترین هزینه را بر اقتصاد ایران تحمیل کرده است.با توجه به اثر گسترده هم پیوندی اقتصاد داخلی با دنیای خارج، به ویژه از طریق بازار نفت و فرآورده های نفتی (پتروشیمی و میعانات گاز) و تحولات اقتصادی جهانی، هر گونه محدودیت در روند مبادلات اقتصاد داخل با دنیای خارجی، به اقتصاد داخلی سرایت و بنای آسیب پذیری اقتصاد را فراهم کرده است. بنابراین با توجه به وابستگی ایران به درآمدهای حاصل از صادرات نفت، ارزیابی آسیب پذیری های اقتصادی ناشی از تحریم صادرات نفتی ایران از زوایای متفاوت حائز اهمیت است.
یک بررسی ایرانی اثر تحریم صادرات بخش نفت ایران بر دیگر بخش های اقتصاد را بررسی کرده است. یافته ها نشان می دهد در اثر کاهش ۷۰ درصدی صادرات بخش نفت خام و گاز طبیعی ناشی از تحریم، بخش «ساخت کُک و فرآورده های حاصل از پالایش نفت» در رتبه نخست از نظر کلیدی بودن در اقتصاد ایران قرار دارد. آسیب پذیری این بخش نسبت به سایر بخش های اقتصاد از تحریم صادرات بخش نفت کمتر است. به این ترتیب می تواند اثر قابل توجهی بر عملکرد سایر بخش های اقتصادی داشته باشد و به عنوان بخش مهم اقتصاد در شرایط احتمالی برای تخصیص منابع تعیین شود.
پژوهشگران می گویند بخش «ساخت کک و فرآورده های حاصل از پالایش نفت ارزش و ظرفیت بالایی برای صادرات دارد و سرمایه گذاری در این بخش آسیب تحریم به زیربخش های اقتصاد را در پی کاهش تقاضای نهایی بخش نفت کاهش می دهد. این بخش مهم ترین بخش جایگزین نفت خام در شرایط تحریم صادرات است و این جایگزینی علاوه بر بهینه سازی مصرف انرژی منجر به حفظ سهم صادرات نفت از این مسیر می شود.  
مهم تر اینکه سیاست صادرات فرآورده های نفتی به جای صادرات مستقیم نفت خام، علاوه بر تامین سهم صادراتی منجر به بهبینه سازی سیاست انرژی شده و گامی بزرگ در مقابل خام فروشی نفت در سال های آینده خواهد بود.  آثار مثبت توسعه این بخش محدود به دوره تحریم نیست. برای توسعه این بخش لازم است مدیریت بخش نفت در اقتصاد ایران، رفتار قیمتی فرآورده های نفتی را درک کند. ایران باید سیاست های انرژی خود را متناسب با ساختار اقتصاد و ظرفیت ها، تجهیزات و تنگناهای موجود سازماندهی کند.
برای مطالعه بیشتر مقاله «سنجش آسیب پذیری بخش های اقتصادی ایران ناشی ازتحریم صادرات نفت خام» را بخوانید. این مقاله در فصلنامه نظریه های کاربردی اقتصاد در تابستان سال ۱۴۰۰ منتشر شده است.