سایه کرونا بر سر نفت

غلامحسین حسنتاش، کارشناس ارشد انرژی/ آینده نگر

 
۱- برخی این روزها از شوک نفتی در سایه کرونا می‌گویند؛ اینکه کدام عوامل بر کاهش قیمت نفت اثر گذاشته است: جنگ نفتی روسیه و عربستان یا شیوع ویروس کرونا؟ واقعا آنچه اتفاق افتاده است یک شوک بزرگ نفتی است؛ ما در تاریخ صنعت نفت چند شوک بزرگ قیمتی افزایشی داشته‌ایم، ولی تنها یک شوک کاهشی در سال ۱۹۸۶ میلادی داشته‌ایم و حالا با دومین شوک کاهشی قیمت نفت روبه‏رو هستیم که قطعا علت آن همین پدیده کرونا است. در حالی‌که در بازار جهانی نفت حالت تزلزل وجود داشت و پیش‌بینی‌ها این بود که در سال ۲۰۲۰ میلادی میزان افزایش عرضه بیشتر از میزان افزایش  تقاضاست، یعنی در حالی که بازار جهانی نفت با مازاد عرضه مواجه بود ناگهان بحران کرونا هم شروع شد و در نتیجه آن، رکود بر اقتصاد جهان حاکم شد. تقاضای جهانی نفت حدود ۳۰ میلیون بشکه در روز یعنی حدود ۳۰ درصد افت کرد و به تبع آن در اثر فزونی شدید عرضه بر تقاضا، قیمت سقوط کرد. البته اختلاف نفتی روسیه و عربستان نیز تحت تاثیر کرونا اتفاق افتاد. طی چند سال گذشته روسیه و عربستان تلاش می‌کردند با همکاری هم و در چارچوب «اوپک پلاس» بازار جهانی نفت را در مقابل پدیده نفت شیل آمریکا کنترل کنند ولی وقتی داستان کرونا اتفاق افتاد این دو دیدند که دیگر ابعاد مشکل در حدی است که از اوپک پلاس هم کاری ساخته نیست و شاید با جنگ زرگری می‌خواستند آمریکا را وادار کنند که او هم در جهت تنظیم بازار همکاری کند. 
۲- عوامل موثر بر بازار جهانی نفت متعدد و متنوع هستند. تمام عواملی که بر روی عرضه و تقاضای نفت تاثیر می‏گذارند مطرح هستند؛ یک سونامی یا یک طوفان می‌تواند موجب افت عرضه و یا افزایش تقاضا شود؛ بحران اقتصادی می‌تواند موجب کاهش تقاضا شود؛ بحران سیاسی-نظامی در کشورهای نفتی می‌تواند موجب افت عرضه شود؛ انتقال سفته‎بازی به بورس‎های نفتی می‎تواند تقاضا را افزایش دهد و هر روز بالاخره یک چیزی از اینها وجود دارد و هریک موجب نوسان قیمت می‎شوند. اما شوک نفتی  یک نوسان شدید و ناگهانی است که کمتر اتفاق می‏افتد.  
۳- اینکه نقش اوپک و سازمان‌‌های بین‏المللی انرژی در این مسیر چیست و آیا تولیدکنندگان نفت در چنین شرایطی می‌توانند تولید را کاهش دهند یا خیر؟ اوپک سال‌هاست که نقش قابل‌توجهی در بازار جهانی نفت ندارد، سازمان‌هایی مانند آژانس بین‌المللی انرژی از طریق برنامه‌ریزی‌هایی که برای کشورهای عضو می‌کنند بر بازار تاثیر می‌گذارند. تولیدکنندگان نفت می‌توانند تولید را کاهش دهند اما همیشه نگران از دست دادن سهم بازار خود هستند و تا جایی که مجبور نشوند، در مقابل کاهش تولید مقاومت می‌کنند ولی وقتی قیمت به حدی برسد که حتی هزینه‌های عملیاتی ایشان را نیز جبران نکند مجبور به کاهش تولید خواهند بود.  
۴- مسلما تحریم‌ها عامل اصلی محدود شدن صادرات ایران هستند ولی وقتی فزونی عرضه بر تقاضا در جهان وجود دارد امکان فشار برای تحریم‏کنندگان بیشتر فراهم می‌شود. میزان اثرگذاری ایران بر بازار نفت در دوره‌های مختلف با توجه به میزان صادرات کشور و وضعیت بازار جهانی، متفاوت بوده است اما بعد از اعمال تحریم‌های شدید این اثرگذاری روز به روز کمتر شده است. 
۵- اثرات این اتفاق بر اقتصاد ایران در کوتاه‎مدت منفی است ولی در بلند‎مدت می‎تواند مثبت باشد. طبعا باید مسیر رشد و توسعه غیر مبتنی بر فروش ثروت ملی، بلکه مبتنی بر تولید ملی در پیش گرفته شود و اثرات سیاسی چنین رخدادی نیز می‎تواند مثبت باشد. حاکمیتی که دیگر منبعی مستقل از معیشت، کار، تلاش و تولید جامعه و مردم خود ندارد باید سلوک بهتری با مردم و خصوصا تولیدکنندگان داشته باشد.  باید امتیازات کمتری به رانت‎خواران و مفت‎خواران بدهد و در مقابل امتیازات بیشتری را برای مولدها در نظر بگیرد، و این در حد خود مثبت است.
*غلامحسین حسنتاش، کارشناس ارشد انرژی/ آینده نگر