حمایت علنی از بخش خصوصی دشوار است

آینده نگر

 گفت وگوی آینده نگر با علی اصغر سعیدی، جامعه شناس اقتصادی 
*سه دوره است که در جشن امین الضرب از کارآفرینان ایرانی تقدیر می شود. باتوجه به شرایط اقتصادی کنونی، مسائل داخلی و تشدید فشارهای بین المللی، برگزاری چنین مراسمی را تا چه اندازه اثر بخش می دانید؟ در واقع در زمانی که کارآفرینان و صنعتگران با چالش های بسیار دست و پنجه نرم می کنند، امین الضرب تا چه اندازه موثر است؟
تشویق در همه زمینه ها اعم از اقتصادی و علمی، انگیزه بخش بوده است. برای مثال در زمینه رشد علمی، جوایزی مثل نوبل از جمله نوبل اقتصادی به کمک آمده و به رونق عمل کمک کرده است. در واقع تشویق یکی از راه های پیشرفت است،  و هر نوع تشویقی برای کارآفرینان، می تواند به پیشرفت آنان کمک کند. بنابراین جشن امین الضرب به عنوان اولین جایزه خصوصی برای تشویق کارآفرینان و صنعت گران در کشور، به طور حتم بر روند فعالیت آنان اثر می گذارد.
*تقدیر از کارآفرینان ایرانی چه سابقه ای دارد؟
در گذشته جوایزی برای کارآفرینی وجود نداشت. البته جوایزی بود که به شایسته ترین بازرگان داده می شد و حاج سید محمود لاجوردی و دکتر رضا تهرانچی بنیانگذار شرکت ویتانا از برندگان آن بودند. اما این جوایز هیچ گاه به طور مستمر به کارآفرینان داده نشد و برگزاری جشنواره های ان ادامه پیدا نکرد.
*اکنون در آستانه برگزاری چهارمین جشن امین الضرب قرار داریم. غیر از استمرار  چه ویژگی هایی در این جشن می بینید که باعث استقبال بیشتر کارآفرینان از آن می شود؟
به نظر من جایزه امین الضرب چند ویژگی  دارد که به اثرگذاری بیشتر آن منجر می شود. نکته اول اینکه شخص امین الضرب، شخصیتی ملی، صنعتی و تجاری است که طی این جشن به فضای کارآفرینی کشور بیشتر شناسانده می شود. امین الضرب شخصیت اجتماعی و دیدگاه هایی خاص درباره پیشرفت کشور داشت و جهان دیده بود. نزدیکی او به سید جمال الدین اسدآبادی، چند بعدی بودی بودن شخصیت او را نشان می دهد. نکته دیگری که در جشن امین الضرب توجه بیشتر کارافرینان را جلب می کند، انتخاب کارآفرینان با داوری خودشان است. در این مراسم گروه های همسود گردهم می آیند و این دولت نیست که کسی را از بین آن ها به عنوان برگزیده انتخاب می کند. درواقع در جشن امین الضرب، خود کارآفرینان  شخصی که باید تقدیر شود را انتخاب می کنند و این ارزش بسیاری دارد. اگر دولت در انتخاب کارآفرین نمونه در این مراسم دخالت می کرد، جشن امین الضرب به دیگر مراسم ها مثل انتخاب صادرکننده نمونه شباهت می یافت که اثری بر همبستگی بیشتر فعالان بخش خصوصی نداشت. انتخاب کارآفرین برگزیده توسط دیگر کارآفرینان پیوندهای آنان را تقویت می کند.
*این نکته ای است که کارآفرینان هم به آن اشاره می کنند. البته آن ها موضوع را از زاویه دیگری می بینند. فکر می کنند که به هرحال آن ها دنبال کسب وکار خودشان هستند و راه رفع مشکلات را پیدا می کنند اما امین الضرب یک دورهمی برای بخش خصوصی است که در نهایت با تقدیر و تشکر تمام می شود. شما چه نظری در این باره دارید؟
به نظر من ضعف تاریخی بخش خصوصی ایران، نرسیدن به خودآگاهی یا عدم تکمیل این فرایند است. هرچقدر فعالان بخش خصوصی از مسیر اتاق بازرگانی منافع خود را دنبال کنند و کمتر به دنبال کانال های شخصی و خصوصی بروند، اثرگذاری آن ها بر سیاست های اقتصادی بیشتر است و بخش خصوصی گسترده تر می شود. هرچند در زمانه کنونی کارآفرینان ما با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کنند، اما امین الضرب آن ها را دور هم جمع می کند. اگرچه ممکن است یک مقام بلندپایه دولتی جوایز آن ها را اهدا کند اما مهم این است که کارآفرینان در بخش خصوصی برگزیدگان را انتخاب می کنند.
*نکته دیگر شاخص های انتخاب کارآفرینان برتر است. البته که اسامی بزرگی در بین کارآفرینان دیده شده اما تاکنون با نقدی نسبت به این انتخاب ها رو به رو شده اید؟ به ویژه در مورد کارآفرین های با سابقه تر و قدیمی تر؟
شما می توانید به جشنواره های دیگری که برای انتخاب برترین ها در حوزه های مختلف و تقدیر از فعالان انجام شده نگاه کنید. جشن امین الضرب را با جشنواره فیلم فجر مقایسه کنید که همیشه نسبت به انتخاب ها در آن انتقادهایی مطرح است. در طی سه برنامه گذشته در انتخاب کارآفرین نمونه، تقدیر از فعالان فرهنگی عرصه کارآفرینی و تقدیر از پیشکسوتان با هیچ انتقادی رو به رو نشدیم. به نظر من فرایند انتخاب کارآفرین نمونه بسیار واقعی پیش رفته و داوران شاخص های خوبی را برای انتخاب کارآفرین نمونه در نظر گرفتند. بازهم اشاره می کنم که داوران از بیرون مجموعه در انتخاب ها دخالتی نداشتند و کارآفرینان را کارآفرینان انتخاب کردند. بنابراین شاخص های داوران مورد انتقاد قرار نگرفته است و این نشان می دهد که سه دوره گذشته از جشن امین الضرب، دوره های موفقی بوده است. هرچند نمی توان گفت که دیگر نباید شاخصی را اضافه کرد. شاید بتوان شاخص های دیگری را به شاخص های کنونی برای انتخاب کارآفرین نمونه افزود. با این وجود هیچ انتقادی در فضاهای دیگر مطرح نشد. در واقع این مراسم چهره هایی که در گمنامی کامل قرار داشتند و حتی سایر همکارانشان از آن ها خبری نداشتند را به جامعه نشان داد. این چهره ها هم چنان فعالیت می کردند اما شناخته شده نبودند. این آشنایی و تشویق و تحسین به دیگران انگیزه ای داد که ممکن است در دوره های دیگر دیده شوند و انتخاب شوند. این به نظر من از آثار جالب جشن امین الضرب بود. درواقع کارآفرینان فهمیدند که فرایند کار و فعالیت اقتصادی آن ها در شرایطی مثل امروز دیده شده و اینکه تشویق می شوند، هم برای خود آن ها و هم برای همکاران دیگر آن ها، انگیزه بخش و امیدآفرین است.
*پس از برگزاری سه دوره جشن امین الضرب و انتخاب های فرهنگی و کارآفرینی داوران فکر می کنید کدام یک از بخش ها باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد؟
به نظر من، از زمان حیات امین الضرب تا دوره کنونی، شکافی بین نسل امین الضرب و نسل های بعدی ایجاد شده که باید برای پر کردن آن بیشتر به تاریخ مراجعه کرد. در واقع تاریخ منبع اصیل پر کردن این انقطاع نسلی است. در دوره های مختلف کارهای بسیاری برای شناخت کارآفرینان دوره های گذشته انجام شده و توصیه من به برگزارکنندگان جشن امین الضرب این است که به این پژوهش ها مراجعه کرده و کسانی را که طی سال ها برای توسعه کارآفرینی یا کمک به کارآفرینان تلاش کرده اند و خدماتی انجام دادند به جامعه بشناسانند. این تلاش در سه سه مراسم قبلی انجام شده و برای مثال در دوره اول، دکتر نیازمند به عنوان شخصیتی دولتی که به صنعت و بخش خصوصی بسیار خدمت کرده بود را معرفی و تقدیر کردند اما به نظر می رسد، بهتر است این بخش را پررنگ تر کنند تا شکاف نسلی ایجاد شده تا اندازه ای حل و فصل شود. چهره هایی مثل عبدالحسین نیکپور، قاسم لاجوردی و … خدمات زیادی به بخش خصوصی و اتاق بازرگانی ارائه کردند که شناساندن آن ها هم قوت قلبی برای دیگرانی است که در اتاق های بازرگانی سراسر کشور فعالیت می کنند. هرچند در این زمینه معذورات و ملاحظات اعضای اتاق بازرگانی را درک می کنیم اما توصیه من این است که تا جای ممکن چنین افرادی هم دیده شوند.
*شاید بعضی افراد در بدنه دولت ها هم در بین خادمان به جامعه کارآفرینی قرار بگیرند. فکر می کنید در شرایط کنونی بتوان کسی را در دولت پیدا کرد که به واقع به بخش خصوصی خدمت کند و با وجود فعالیت در دولت افزایش سهم بخش خصوصی از اقتصاد را دنبال کند؟
پیدا کردن چنین شخصیتی به نظر من بسیار سخت است. شاید بتوان به افرادی مثل مهندس جهانگیری یا مهندس زنگنه اشاره کرد. افراد شایسته ای وجود دارند که به نقش کارآفرینان و بخش خصوصی در اقتصاد کشور به طور ویژه توجه کرده اند با این حال معذوراتی در این بین وجود دارد. من تاکید دارم که حتما به این نکته در مطلبی که می نویسید اشاره کنید.، طی سال ها برخی از روشنفکران چپ گرا سیاست های نئولیبرالیستی را نقد کردند و این نقدها را در پیش گرفته و ادامه دادند. همین  مسئله سیاستمداران را بسیار ملاحظه کار کرده است که حتی از حمایت علنی بخش خصوصی دست بردارند. این درحالی است که در کشور ما هیچ راهی غیر از تقویت بخش خصوصی واقعی برای توسعه نداریم. حتی بعد از جریانانت اخیر در کشور و اعتراضات به افزایش قیمت بنزین در آبان ماه، مقام رهبری با تولیدکننده ها ملاقات کردند و به قوه قضاییه هم گفتند که همه مشکلات را بر سر تولیدکننده ها نباید ریخت. این نشان دهنده توجه ویژه به مسئله امنیت در اقتصاد است. به قول یکی از فعالان اقتصادی، اقتصاد بسیار ترسو و بزدل است و این یک مسئله طبیعی است. اقتصاد به امنیت نیاز دارد. نکته دیگر اینکه عدم امنیت باعث می شود حتی دولت هم نتواند سیاست هایش را پیش ببرد. من فکر می کنیم افرادی که بیشترین همکاری را با بخش خصوصی داشتند، مستوجب تقدیر و تشویق اند، اما پیدا نکردن چنین شخصی در این روزگار، نشان دهنده این نیست که چنین فردی وجود ندارد. جو کنونی، جوی است که افراد به راحتی نمی توانند حمایت خود را از بخش خصوصی علنی کنند.  در بیشتر دوره به جز دوره هایی خاص مثل دوره وزارت عالیخانی و گروهش که راه حل مشکلات کشور را در تقویت بخش خصوصی دیدند و به دنبال صنعتی کردن کشور رفتند، چنین جوی همواره وجود داشته است.
*وقتی در دوره های استثنا زندگی نمی کنیم، بخش خصوصی باید چه کند؟
 زمانی که چنین فضایی در دولت وجود ندارد، بخش خصوصی نباید منتظر یک قهرمان در این بخش بماند. فعالان بخش خصوصی باید اتحاد خود را بیشتر کنند تا بتوانند بر سیاست های اقتصادی اثر بگذارند.