بهره از کجا نشئت می‌گیرد؟
آینده نگر
مارتین آزپلیکوئتا که با نام دکتر ناواروس هم شناخته می‌شود کشیشی از تبار اسپانیایی و دومنیکنی بود که در مکتب سالامانکا چهره‌ای شاخص به حساب می‌آمد. این فیلسوف مشهور در تولوز تحصیل کرده‌بود، یعنی جایی که چند سال پس از او چهره شاخصی چون ژان بودن مشغول به تحصیل شد. ناواروس به عنوان استاد قانون کلیسایی و مدنی در دانشگاه سالامانکا مشغول به کار شد. او از سال ۱۵۳۸ در کویمبرا مشغول به تدریس شد و در همان دوران به مقام مشاور پادشاه پرتغال رسید.
اثر اقتصادی اصلی ناواروس «تفسیر» (۱۵۵۶) یا کامنتاریو نام دارد که نهتنها در زمان خود بلکه حتی در حال حاضر هم جالب توجه است. او در این اثر از قیود کنترل‌کننده قیمت انتقاد کرد و دفاعی جانانه از صرافی و ربا برپا کرد. ناواروس هم به شکلی مستقل از هم‌مدرسه‌ای خود ژان بودن و نیکلاس کوپرنیک، به نظریه کمّی پول رسید. خود او چنین نوشته‌است: «اگر همه شرایط یکسان باشد، در کشوری که پول کم‌یاب است، تمام کالاهای قابل فروش و حتی نیروی یدی انسان‌ها، به ازای پول کم‌تری مبادله می‌شود تا کشوری که پول در آن فراوان است.» ناواروس این دیدگاه خود را بیشتر توسعه داد و به شکلی نظریه ارزش مبتنی بر کم‌یابی رسید: «هر کالایی گران‌بها می‌شود، اگر تقاضایش بالا رفته و عرضه‌اش پایین آید.»
ناواروس در سال ۱۵۶۸ در کمیسیون جمعآوری شده توسط پاپ حضور داشت و در آن زمان بود که پاپ با نیروی بسیار زیادی بخش‌های بسیار گسترده‌ای از حقوق سالانه را ربا می‌نامید. البته ناواروس در همان زمان وارد شد و توانست با استفاده از شکاف‌های قانونی بخش عمده‌ای از این درآمدها را نجات دهد. گرچه تلاش اصلی ناواروس این بود که توجیهی برای بهره به دست آمده از صرف پیدا کند، شارحان او شکاف‌های نظری فراوانی در بحث‌های او پیدا کردند.
یکی دیگر از زمینه‌های که گفته می‌شود ناواروس با ابداعات خود آن را راه‌اندازی کرده مفهوم «ارزش زمانی پول» است که در ادامه با آن بیشتر آشنا می‌شویم.
نقد بهتر از نسیه
گرچه مفهوم «ارزش زمانی پول» در تلمود هم قابل ردگیری است، یکی از چهره‌هایی که گفته می‌شود این مفهوم را شرح و بسط بیشتری داده ناواروس است. از آن‌جایی که این مفهوم به ناواروس مربوط می‌شود، بد نیست در ادامه صورت‌بندی امروزی آن را مطالعه کنیم.
«ارزش زمانی پول» ایده‌ای است که به ما می‌گوید بهتر است پولی را در حال حاضر دریافت کنیم تا بعدا. اساس این مفهوم بر «ترجیح زمانی» قرار دارد. این مفهوم دلیل اصلی پرداخت یا دریافت بهره است: بهره، چه مربوط به سپرده بانکی باشد، چه به بدهی، جبران ارزش زمانی پول را برای سپرده‌گذار یا قرض‌دهنده می‌کند.
بر اساس این مفهوم به ظاهر بدیهی است که متوجه می‌شویم معنای سرمایه‌گذاری اصلا یعنی چه. سرمایه‌گذاران حاضرند پول خود را در حال حاضر هزینه کنند، تنها در صورتی که در آینده بازده مطلوبی از این مسئله نصیبشان شود، به شکلی که ارزش افزایشیافتهای که در آینده در دسترس است به اندازه‌ای کافی بالا باشد تا بتواند ترجیح زمانی هزینه کردن پول در حال حاضر را توجیه کند.
هر واحد پولی که در اختیار فرد باشد، دارای مزایا و معایبی است که به‌طور مستقیم ارزش زمانی پول را تحت شعاع قرار می‌دهند. از جمله می‌توان به نرخ بهره، تورم و هزینه فرصت‌ها اشاره کرد که در زمان‌های مختلف ارزش پول را افزایش یا کاهش می‌دهند. سپس بر اساس این عوامل و نوع واحدهای پول، ارزش فعلی و ارزش آینده را محاسبه کرد.
در این میان یکی از مهم‌ترین مسائلی که می‌تواند نظر ما را به خود جلب کند، نحوه محاسبه ارزش زمانی پول است. روش ساده‌ای که در جاهای مختلف برای این کار معرفی شده را در ادامه با هم می‌خوانیم اما نباید فراموش کنیم که این سادگی ظاهری اصلا در محاسبات پیچیده واقعی این ظاهر خود را حفظ نکرده و تبدیل به یکی از محاسبات مهم و حیاتی سرمایه‌گذاران مختلف می‌شود.
محاسبه ارزش فعلی خالص در مباحث مالی و سرمایه‌گذاری بسیار مهم و حیاتی است. درواقع مدیران مالی و سرمایه‌گذاران با کمک نرم‌افزارها و یا روش‌های دستی از طریق فرمول‌های زیر ارزش زمانی پول را در هر مقطع جداگانه محاسبه و سپس با هم مقایسه کرده و بر اساس نتایج حاصله تصمیم‌گیری می‌کنند. شاید همین مسئله برای شما جالب باشد که چطور اندیشمندی از ۵۰۰ سال پیش توانسته این مفهومی که از حد سادگی دشوار می‌شود را صورت‌بندی کند.
مارتین آزپلیکوئتا
مارتین آزپلیکوئتا در پاییز ۱۴۹۱ در شهر باراسوین ناوار به دنیا آمد. او مطابق بسیاری از روشنفکران زمانه خود برای تحصیلات وارد رشته الهیات شد و در شهر آلکالا که نزدیک مادرید است تحصیل خود را ادامه داد تا در نهایت به درجه دکتری در قانون کلیسایی از دانشگاه تولوز فرانسه رسید. او از سال ۱۵۲۴ چندین کرسی مربوط به قانون کلیسایی دریافت کرد و در نهایت به دعوت پادشاه‌های پرتغال و اسپانیا در دانشگاه کویمبرای پرتغال مشغول تدریس شد. آزپلیکوئتا عمر نسبتا زیادی کرد و نهایتا در سن ۹۵ سالگی درگذشت.
نظریه پولی مدرسی متاخر
گرچه این کتاب نوشته خود آزپلیکوئتا نیست، اما از دوره‌ای صحبت می‌کند که در این شماره مجله و دو صفحه قبلی پوششی نسبی داده شده‌اند. برای شاید فکر کنید که نظریه پولی چیزی بسیار جدید است، که البته فکر غلطی هم نیست و از زمان «علمی» شدن اقتصاد توسط اسمیت به این سو، نظریه پولی در دوره متاخری وارد میدان شده‌است، اما اگر دریچه تاریخ اقتصاد را به دوران پیش از اسمیت باز کنیم، متوجه می‌شویم که نظریه پولی عمر درازی دارد و در یکی از مراحل حیات خود به مکتب مدرسی یا اسکولاستیکی رسیده که چهره‌های شاخص آن کسانی چون آزپلیکوئتا هستند.
