اساس کار غلط است

گفت وگو از زینب کوهیار/ آینده نگر

 *نسخه ای از طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی که توسط کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی تهیه شده، در رسانه ها منتشر شده است. نظر شما درباره این طرح چیست؟ آیا با این طرح مخالفید یا موافق؟
طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی، از اساس و اصل آن غلط است. متاسفانه حاکمیت در کشور ما در سال های گذشته نشان داده قوانین خوب را به بدترین شکل ممکن اجرا می کند چه برسد به قوانینی که منشاء آن طرح هایی مثل طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی است که به طور کلی، از اصل غلط است. رییس مجلس شورای اسلامی، آقای قالیباف در سال گذشته به این نکته اشاره کرد که ما در کشور قوانین زیادی داریم و این قوانین باید کم شود. قوانین و مقررات زیادی در فضای کسب وکار وجود دارد که سد توسعه کسب وکارهاست. رفع این قوانین و مقررات باید در اولویت قرار بگیرد و در رتبه بندی چالش هی جدید رفضای کسب وکار، موضوع طرح صیانت کمترین اولویت را دارد. ما به  کاهش قوانین و ساده سازی آن نیاز داریم نه اینکه قوانین تازه ای بتراشیم  و به مشکلات صاحبان کسب وکار اضافه کنیم. امتیاز ایران در شاخص کسب وکار بالای ۱۲۰ است و این یعنی ما قانون زیادی داریم و دست کسب وکارها را بسته ایم. به طریق اولی، طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی هم نوعی بند زدن بیشتر به دست و پای فعالان کسب وکار و از همه مهم تر فعالان حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات است. به همین دلیل به طور کلی با این طرح و ارائه آن مخالفم و آن را غلط می دانم.
*طرح را از اساس غلط می دانید؟
بله. باید پرسید آیا طراحان این طرح سابقه کارآفرینی دارند؟ این نکته مهمی است که هم رهبری انقلاب به آن اشاره کردند و هم رییس جمهور در ایام انتخابات از آن گفتند. رهبری انقلاب گفتند کار را به مردم بسپارید، کاری که مرتبط با مردم است باید توسط مردم انجام شود. باید نظر مردم را درباره آن پرسید. آیا طراحان طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی از مردم، از کسانی که فعالان حوزه ارتباطات و فناوری اند، از کارآفرینان کشور نظری در این باره پرسیده اند؟ یا اینکه دور از نظر مردم و کارآفرینان طرحی در پستو تهیه شده و حالا به دنبال تصویب آن هستند؟ این طرح غلط است چراکه از مردم در این باره پرسش نشده و از کارآفرینان نظری نخواسته اند. نکته جالب اینکه با وجود همه تاکیدها،  به رویه های غلط در کشور ادامه پیدا می کند و کارهای غلط  را انجام می دهیم و به کشور لطمه می زنیم. مدیران ارشد کشور هم بارها اعلام کردند که باید درباره این طرح مشورت کرد. اتاق های بازرگانی، سازمان نظام صنفی رایانه ای باید به عنوان متولیان چنین طرح هایی مطرح شوند نه کسانی که هیچ درکی از صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات ندارند و هیچ کارنامه موفقی در این زمینه ثبت نکردند. کسانی که از عالم و آدم بی خبرند، نباید چنین طرح هایی را تدوین کنند که قرار است کسب وکار هزاران فعال اقتصادی،  نیروی متخصص در حوزه آی تی و مردم  را دستخوش تغییر کند.
* در سال های گذشته چقدر رویکردها به سمت توسعه فرصت ها در فضای مجازی بوده ؟
ما در توسعه فضای مجازی مشکل داریم و متاسفانه کاری جز محدود کردن و سنگ اندازی در این فضا در سال های گذشته انجام نشده است. امروز هم به اینجا رسیدیم که به جای حمایت از صیانت صحبت می کنند. صیانت هیچ معنایی جز حفاظت و محدود کردن و مانع تراشی ندارد. امروز مدعی اند که شبکه اجتماعی خارجی را می بندند و شبکه ای مشابه آن در داخل ایجاد می کنند اما تجربه سال های گذشته نشان داده رویه مدافعان صیانت و علاقمندان به قانون تراشی در فضای مجازی، صرفا مانع تراشی است، نه ایجاد ارزش و افزوده. آن ها جز فیلترینگ کار دیگری بلد نیستند.
*موافقان و حامیان طرح ادعا می کنند اگر دسترسی به شبکه های اجتماعی خارجی را قطع کنند، مشابه ایرانی آن برای راه انداختن کار مردم ایجاد می شود.
باید از آن ها پرسید آیا تجربه هایی که در زمینه ایجاد شبکه های اجتماعی دولتی داشتند، تجربه های موفقی بوده است؟ متاسفانه پاسخ روشنی از مسئولان در این زمینه دریافت نمی کنید چراکه همه توپ را در زمین دیگری و تقصیر را به گردن همدیگر می اندازند. امروز یک نظری درباره اینترنت ملی از آن ها می شنوید و فردا نظر دیگر. امروز یک نفر را متهم به کمکاری در این زمینه می کنند و فردا یک نفر می شود مجری کل طرح. با چنین سلب مسئولیت هایی که انجام می شود، پروژه های دولتی به هر شکل ونحوی به نتیجه ای نمی رسد و صرفا حرف و سخن گفتن از توان داخلی، به اهرمی برای فشار بیشتر بر فضای کسب وکار و ایجاد محدودیت های بیشتر در این فضا تبدیل می شود.
*بزرگترین آسیب ناشی از این طرح را در اقتصاد  به ویژه در حوزه اقتصاد فناوری چه می دانید؟
همین امروز، یعنی در ماه هایی که هنوز طرح تصویب نشده، شاهد بروز بزرگترین آسیب آن هستیم که همان مهاجرت نیروهای نخبه از کشور  است. می توانید ببینید که جست وجوی کلمه مهاجرت در ایران، تا چه اندازه افزایش یافته است. هر فعال اقتصادی و نیروی ماهر در حوزه فناوری در اطراف خود ده ها نفر را می بینید که قصد مهاجرت دارند یا مهاجرت کرده اند. بعضی تخمین می زنند تنها در سه ماه گذشته ۱۷۰۰ برنامه نویس از ایران خارج شده اند. توجه کنید آن هایی که از ایران مهاجرت می کنند برنامه نویسان ارشد کشور هستند نه برنامه نویسان متوسط یا نیمه حرفه ای. این افراد همه از برنامه نویسان حرفه ای کشورند که به زبان انگلیسی تسلط دارند و به اندازه ای در کار ماهرند که می توانند در شرکت های خارجی شغل پیدا کنند. ما تنها در سه ماه ۱۷۰۰ برنامه نویس حرفه ای را از دست دادیم. کسانی که اگر در ایران کار کنند، می توانند به صادرات نرم افزار و ارائه محصول استارتاپ های ایرانی به خارجی کمک کنند. اشتغال این نیروهای حرفه ای در استارتاپ ها و شرکت های فناوری محور داخلی، ضامن ارائه خدمات خوب به مصرف کنندگان داخلی و خارجی است. اما این نیروها رفتن را به ماندن ترجیح می دهند. نخستین زنگ خطری که با  ارائه طرح هایی مثل طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی به صدا در می آید، خطر تشدید مهاجرت نیروهای ماهر و حرفه ای است. بزرگترین و نخستین خیانتی که این طرح در حق کشور ما روا داشته، همین مسئله است که باعث صدمه جدی به کسب وکارهای ایرانی می شود. دقت کنید، هنوز طرح صیانت در کشور اجرا نشده، روند مهاجرت تشدید شده است. مهاجرت های آتی نیروهای حرفه ای در زمان اجرای این طرح مصیبت دیگری است.
*در اکوسیستم استارتاپی به طور مشخص، اعمال نکاتی که در طرح آمده چه اثری خواهد داشت؟
در مورد استارتاپ ها و کسب وکارهای نوپا آسیب های طرح  بیشتر است. به طور عادی، نرخ شکست استارتاپ ها بیش از ۹۰ درصد است. یعنی استارتاپی که به دلیلی مثل اجرای طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی، از کشور ما خارج می شود، جز ۱۰ درصد استارتاپ های موفق است نه ۹۰ درصدی که شکست خورده اند. در استارتاپ های موفق مجموعه ای از متخصصانی کار می کنند که تجربه عبور یک کسب وکار نوپا از بحران ها و چالش ها را دارند. این افراد تجربه راه اندازی یک استارتاپ موفق را دارند. کاری که با توجه به نرخ شکست استارتاپ ها کار بزرگی است. زمانی که طرح صیانت از کاربران درفضای مجازی با این همه محدودیت پیش بینی شده اجرا شود، بسیاری از این کسب وکارها با همه ارزشی که ایجاد کردند، از کشور کوچ می کنند و از بین می روند. این از مهم ترین ضربه هایی است که طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی به اکوسیستم استارتاپی ایران وارد می کند. در شرایطی که ما برای توسعه اقتصاد دیجیتال به باز بودن فضای مجازی، پهنای باند بالا، ارتباط با خارج و فعالیت در شبکه های اجتماعی نیاز داریم، با طرح صیانت و امثال آن در عمل اقتصاد کشور را نشانه رفته ایم و به منافع آن پشت کرده ایم. بسیاری از کسب وکارها در صادرات به فعالیت در شبکه های اجتماعی و دسترسی به آن نیاز دارند. وقتی این شبکه ها را محدود کنیم و دسترسی به آن را سخت کنیم، هزینه های فعالیت اقتصادی را برای صاردکننده بالا برده ایم. به ازای هر مگابایت بر سکنت پهنای باندی که به ظرفیت اینترنت کشور اضافه شود، ۱۰ هزار شغل ایجاد می شود. ما با محدود کردن فضای مجازی مانع اشتغالزایی می شود. با وضعیت امروز اقتصاد ایران، حرکت به سمت صادرات خدمات فنی و مهندسی، یکی از بهترین راه ها برای اشتغالزایی است.  چه راهی بهتر، آسان تر و کم هزینه تر از اینکه نیروی برنامه نویس ایران برای شرکت های خارج از ایران کار کند و درآمد ارزی دریافت کند. طرح صیانت امکان ارزآوری این نیروها را در اقتصاد تحریمی ایران از بین می برد و در عمل، شرایط برای همه بدتر می شود.
*به نظر شما پیامدهای اقتصادی این طرح توسط تهیه کنندگان آن درک شده است؟
به نظر می رسد به طور مشخص، از دید تهیه کنندگان این طرح اقتصاد کشور در اولویت نیست. وضعیت اقتصاد ایران بسیار بد است و کرونا هم وضع را خراب تر کرده است. وقتی طرحی را تهیه می کنید که در آن، علاوه بر اینکه هیچ حمایتی از کارآفرینان و ارزش آفرینان نشده، در مسیر آن ها مانع تراشی هم شده، یعنی اقتصاد برای شما در اولویت نیست. اگر در مورد این طرح،  اقتصاد در اولویت بود، باید در کمسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی تهیه و بررسی می شد نه در کمیسیون  فرهنگی. در همه دنیا، همه جنبه های دیگر در خدمت اقتصاد عمل می کند. امنیت و سیاست در خدمت اقتصاد است  و فرهنگ هم از اقتصاد تامین می شود. دوستان از  تهاجم فرهنگی هالیوود گفته اند اما دقت ندارند که هالیوود به پشتوانه یک اقتصاد جدی است که محصول فرهنگی اش را عرضه می کند و توسعه پیدا می کند. ما در مقابل به بهانه مسائل فرهنگی به اقتصاد صدمه می زنیم و در عمل جلوی پیشرفت آن را می گیریم. می دانید چرا این همه بودجه هایی که تا امروز در نهادها و سازمان های فرهنگی صرف شده نتیجه ای نداده است؟ چون محتوایی تولید شده که اهمیت و جنبه اقتصادی آن را نادیده گرفته اند و در داخل هم کسی پذیرای آن نبود هاست.  ما توان این را داریم که کارتون بسازیم و صادر کنیم اما به جای اینکه با رویکرد صادرات و ارزآوری، یک محصول فرهنگی تولید کنیم، بودجه کلانی را در پروژه هایی صرف کردیم که خروجی یا فروشی نداشته است.
*روند اعتراض ها و مخالفت ها به این طرح را چطور می بینید؟ آیا بخش خصوصی در این زمینه فعال شده است؟
بسیاری از کسب وکارها مخالفت کردند و دیگر نمی دانم بخش خصوصی باید در این باره چه کند. شرکت های فناوری محور ایرانی بیانه رسمی دادند و به طور مشخص با این طرح مخالفت کردند. کمپینی برگزار شد که بیش از یک میلیون نفر در آن مخالفت خودشان را محدودسازی اینترنت و طرح صیانت اعلام کردند. فکر می کنم تعداد مخالفان طرح در این کمپین از رای همه نمایندگان مجلس غیر از رییس مجلس، بیشتر است. دیگر باید چه کرد؟ به طور شفافی و مکتوب اعتراض کردیم و به طور تخصصی در پنل ها مشکلات طرح را برشمردیم و گوشزد کردیم.
*یک پرسش هم درباره زیرساخت ها و توان فنی در اعمال نکات مورد نظر در طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی وجود دارد. آیا اصلا چنین توان فنی برای قطع ارتباط با اینترنت جهانی در کشور ما وجود دارد؟ 
این چه سوالی است؟ مگر وجود ظرفیت توجیه کننده کار اشتباه است؟ خداوند به ما اختیار داده، آیا ما باید کار اشتباه را انتخاب کنیم؟ فرق انسان با حیوان در اختیار در انجام عمل است. آیا باید به دیگران صدمه زد حالا که اختیار داریم؟ در باورهای دینی ما کجا گفته شده وقتی قدرت و ظرفیتی وجود دارد، فرد مجاز به زورگویی است؟ ما در اسلام اصلی داریم به اسم لاضرر و لاضرار. یعنی نباید ضرر کنی و نه ضرر برسانی. اگر کسی ادعای مسلمانی دارد نباید به دیگرا نضرر بزند و اگر ضرر زد باید در دین او تردید کرد. این اصل در طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی دیده نشده است. تعداد زیادی انسان اعلام می کنند  این طرح به ضرر می زند. صدای آن ها را باید شنید. براساس شرع اسلام باید نظر فعالان این حوزه را بررسی کنند. مردم در فضای مجازی کسب وکار دارند، ارتزاق می کنند و زندگی شان را می گردانند. مبنای رشد اقتصادها در کشورهای مختلف کسب وکارهای خرد و کلانی است که امکانات فضای مجازی استفاده می کنند. طرح صیانت به همه این افراد و کسب ورکارها و در نهایت به کل اقتصاد ایران صدمه می زند و ایران را عقب نگه می داریم. به همین دلیل ما اعتقاد داریم هر طرحی درباره اینترنت و فضای مجازی باید با نظر فعالان و مردم تهیه شود. وقتی طرحی تا این سطح بر زندگی مردم اثر دارد، باید با نظر مردم آن را تهیه کرد نه اینکه براساس اصل ۸۵ قانون اساسی، بررسی آن را در صحن علنی کنار بگذارند و در کمیسیون ها آن را بررسی کنند. هر کمیسیونی که در اینباره تشکیل می شود باید کارآفرینان و نمایندگان بخش خصوصی در آن حضور پیدا کنند.