کشف قانون حمورابی و شناخت منابع نفتی ایران

آینده نگر

 در سال ۱۸۵۹، صنعت جدید نفت در آمریکا متولد شد. در ان سال چاهی در ایالت پنسلیوانیا حفر کردند که درعمق ۲۱ متری به نفت رسید. توسعه حفاری ها با پیشرفت  علم شیمی بشر را به استفاد حداکثری از منابع نفت امیدوار کرد. اما با وجود تولد صنعت نفت د ر امریکا، زمین ایران تا مدت ها از رقابت این کشور با دیگر استعمارگران خالی بود و در تاریخی که از تلاش ها برای گرفتن امتیاز حفاری و استخراج و فروش نفت ایران وجود دارد، تا مدت ها کمتر خبری از آمریکاست. در مقابل این نام انگلستان است که بیشتر در تورق منابع تاریخی به چشم می خورد. منابع نفتی ایران پس از انجام حفاری های باستان شناسی یک هیئت فرانسوی در سال ۱۸۸۹ بود که به چشم غربی ها آمد. این هیئت علمی فرانسوی در سال ۱۲۶۸ خورشیدی و به دعوت دولت ایران به کشور آمد تا در زمینه آثار باستانی اطلاعاتی پیدا کند.
ریاست این هیئت باباستان شناس معروف ژاک دومورگان بود. او از سال ۱۸۸۹ تا ۱۸۹۱، به شهرهای مختلفی سفر کرد و  گزارش مقدماتی درباره وضعیت باستانی و فرهنگی ایران نوشت. او در سال ۱۸۹۷، عملیات حفاری را در شوش آغاز کرد که در نهایت به کشف قانون حمورابی  و آثار ارزشمند دیگری از دوره هخامنشی، بابلی و عیلامی و اشکانی و ساسانی انجامید. اما باستان شناسی تنها ثمره فعالیت های او نبود. دومورگان گزارش های دیگری درباره منابع عظیم نفت ایران در قصر شیرین نوشت. گزارش او در ۱۸۹۵ در پاریس در نشریه ای چاپ شد. او در این گزارش پیش بینی کرده بود که صنعت نفت در ایران به یکی از منابع درآمدی عظیم دولت تبدیل شود. پیش از این بررسی ها، چند امتیاز به خارجی ها و البته بیشتر به انگلیسی ها داده شده بود اما هیچ یک به نتیجه نرسیده بود.
هم چنین یکی از بزرگترین رقبای انگلستان در گرفتن امتیازهای کلان از دولت وقت ایران روسیه بود. روسیه به اندازه ای برای انگلستان رقیب خطرناکی به شمار می رفت که آن ها برای راضی نگه داشتن روس هادر قرارداد دارسی، بی خیال پنج ایالت شمالی ایران در استخراج نفت شدند و با پرداخت رشوه کلان، عوامل روس ها در دربار و دولت ایران را خریدند تا مشکلی ایجاد نکنند. هم چنین همه فرایند کار رامحرمانه نگاه داشتند تا روس ها به منافع انگلستان در جنوب ایران چشم ندوزند. روس ها هم در جریان تاریخ نفت ایران، بارها امتیازاتی را به ویژه برای استخراج نفت شمال ایران از دولت وقت گرفتند. تا مدت ها و پیش از جنگ جهانی دوم، انگلستان و روسیه سهم عمده ای در تحولات نفتی ایران بازی می کردند، با این حال آمریکایی ها هم برای نفوذ در نفت ایران تلاش می کردند. به ویژه که در سال هایی سیاستمداران ایرانی خود به دنبال دریافت وام از امریکا و وثیقه کردن منابع نفتی کشور بودند. برای مثال در تیرماه سال ۱۳۰۰، قوام السطنه نخست وزیر وقت، از برادرش وثوق الدوله خواست  راجع به امکان وام گرفتن از شرکت های نفتی آمریکایی تحقیق کند و هم چنین حسن علا وزیر مختار وقت ایران در اسپانیا پیگیری کرده بود آیا ممکن است آریکا پنج میلیون دلار به ایران وام بدهد و درامد ایران از حق الامتیاز نفت جنوب وثیقه آن باشد؟  با این حال در همان سال ها نفوذ انگلستان در نفت ایران به اندازه ای بود که مانع همکاری نفتی ایران و آمریکا  و گرفتن وام از شرکت های نفتی می شد. حسین علا، در نامه ای به قوام السلطنه نوشت:«تاخیر انجام مساعده به وساطه دسایس و ضدیت دولت انگلیس است که امروز کشف شد که نمی خواهد استاندارد اویل داخل ایران شود». البته این نفوذ انگلستان دوامی نیافت چراکه پس از جنگ جهانی دوم، آمریکا جای بریتانیا را گرفت.