کرونا چگونه رفتار مصرف کننده ایرانی را تغییر داد؟

از ۱۲ دسامبر سال ۲۰۱۹، و مشاهده نخستین بیمار مبتلا به کرونا، همه گیری این ویروس به  مهم ترین عامل در تصمیم گیری های اقتصادی، سیاسی و کنش های اجتماعی تبدیل شده است. از ۳۱ دسامبر و اعلام رسمی همه گیری یک ذات الریه غیر معمول، جهان با چالشی بی سابقه رو به رو شده که فناوری، آن را نسبت به بحران ها و هم چنین پاندمی های گذشته متفاوت کرده است.
 زمانی در سال ۲۰۰۳، ویروس سارس در چین همه گیر شد، و بسیاری از مردم با هراس از بیرون رفتن، خرده فروشی های آنلاین را انتخاب کردند و  به این ترتیب، سارس اثری ماندگار بر تغییر الگوی مصرف در این کشور برجای گذاشت. اکنون با همه گیری کرونا ، تغییر الگوی مصرف و استقبال بیشتر از خرده فروشی ها و خدمات  آنلاین با شتاب بیشتری در جریان است. اما مردم ایران در روزهای گذشته از همه گیری این ویروس چگونه رفتار کرده اند؟ آیا الگوی مصرف در ایران تغییر کرده است؟
مردم ایران در همه گیری کرونا چهار نوع رفتار از خود نشان داده اند. نخست، افراد به ترس غیرعادی از بیماری کرونا دچارشده اند، منزل را ترک نکرده و به طور وسواس گونه نکات بهداشتی را رعایت می کنند. این افراد هم چنین به شایعات در فضای مجازی و رسانه های نامعتبر توجه کرده و اضطراب ناشی از ویروس عملکرد روزانه آن ها را مختل کرده است.
دوم، افراد برخلاف گروه اول، خطر ابتلا به بیماری را درک نکرده و با رویکرد تقدیرگرایانه با بیماری کرونا برخورد کرده اند. آن ها خواست خدا را دلیل بر ابتلا یا عدم ابتلا به بیماری می دانند. این افراد مسافرت می روند، فاصله اجتماعی مناسب را رعایت نمی کنند و با عدم توجه به  نکات بهداشتی آلودگی و بیماری را به خود و سایرین منتقل می کنند.
سوم، افراد به طور منطقی با شرایط همه گیری برخورد کرده اند. آن ها خانه نشینی را فرصت رشد فردی و یادگیری مهارت دانستند.   
چهارم، بعضی افراد به اقتضای شغل خود ناچار به حضور در محل کارند. این افراد خطر کرونا را نسبت به سایرین درک کرده اند و تلاش می کنند از خود و دیگران دربرابر ویروس محافظت کنند. اما مثل دسته سوم، امکان ماندن در خانه را ندارند.
هم چنین با همه گیری کرونا بخشی از مردم در خانه ها کالا احتکار و انبار کردند. خرید انبوه از فروشگاه های زنجیره ای هم از دیگر رفتارهای مردم ایران در دوره همه گیری کروناست که البته در دیگر کشورها هم دیده شده است. با این حال نمی توان شرایط ایران را در دوره همه گیری کرونا با دیگر کشورها یکسان دانست. ایران در سالی که گذشت، علاوه بر همه گیری با چالش های جدی ناشی از فشارحداکثری تحریم به اقتصاد خود رو به رو شد. شرایط ایران در بین دیگر کشورها ویژه بود.
پژوهشگران تلاش کردند در یک بررسی رفتار  مصرف کنندگان ایرانی در دوره همه گیری کرونا را تحلیل کنند. آن ها دریافتند در حوزه محصول،  افزایش میل به خرید راحت و سریع از نظر تامین، افزایش میل به مصرف اقلام بهداشتی و غذایی، تغییر معیارها و اولویت های سخت گیرانه جدید، افزایش میل به ذخیره سازی احتیاطی اقلام بهداشتی، کاهش شدید ویترین گردی سنتی و میل به وبگردی، کاهش وفاداری مشتریان، کاهش شدید خریدهای آنی و ناگهانی، افزایش منابع دریافت و کسب اطلاعات پیش از خرید، و افزایش گرایش به خرید محصولات با بسته بندی مدرن و کاهش میل به خریداز مراکز سنتی رخ داده است.
افزایش علاقه به خرید راحت و سریع از نظر تامین، علامتی برای کسب وکارهاست تا با بهره گیری از روش های مختلف توزیع  مثل راه انداری کسب وکار مجازی و آنلاین  به نیاز مصرف کننده پاسخ دهند. هم چنین افزایش حساسیت به رعایت استانداردهای بهداشتی هم نکته ای دیگر برای بهبود خدمات دهی به مشتریان است.
بررسی های پژوهشگران نشان می دهد از نظر قیمت، قیمت کالاهای ضروری در دوره همه گیری کرونا تغییر کرده اما میزان خرید آن کاهش نیافته است. در مقابل قیمت کالاهای غیرضروری و لوکس افزایش یافته که ناشی از ابهام در شرایط پیش رو و کاهش درآمدهاست. افزایش حساسیت به ارزش کالا و ارزنده بودن محصول هم از جمله واکنش های مشتریان در همه گیری کرونا بوده است چراکه به تحلیل های دقیق تری از قیمت کالاها رسیده اند. هم چنین در حوزه قیمت گذاری برگزاری حراجی و تخفیف هم رونق داشته که پژوهشگران پیش بینی می کنند در آینده بیشتر شود.
برای مطالعه بیشتر مقاله «رویکردی میان رشته ای به رفتار خرید مصرف کنندگان در شرایط بحران: با تاکید بر بحران کووید-۱۹» را بخوانید. این مقاله در تابستان سال ۹۹ در نشریه مطالعات میان رشته ای علوم انسانی چاپ شده است.