لیبرال‌تر از اسمیت

آینده نگر

آن روبر ژاک تورگو، که با نام تورگو هم شناخته می‌شد، اقتصاددان و دولت‌مرد فرانسوی است. گرچه بسیاری او را یک فیزیوکرات می‌دانند و حتی لیونل رابینز هم در درس‏گفتارهای تاریخ اندیشه اقتصادی خود، او را در دسته فیزیوکرات‌ها قرار داده‌است، امروزه بسیاری او را یکی از مدافعان ابتدایی لیبرالیسم اقتصادی می‌دانند. بسیاری می‌گویند که او یکی از اولین اقتصاددان‌هایی است که متوجه قانون بازده نزولی مطلوب در کشاورزی شد. 
پیش از آن‌که وارد ایده‌های اقتصادی او شویم، شاید بهتر باشد به بهانه توجهی که او به مسئله بازده نزولی داشت، اساسا با این قانون بیشتر آشنا شویم. هرچه بیشتر داشته باشید، سود اضافی که از بیشتر داشتن عایدتان می‌شود هم کمتر می‌شود؛ همچنین به عنوان مضرات افزایش ظرفیت تولید (مراجعه شود به صرفه در مقیاس) شناخته می‌شود. برای مثال وقتی کارگران سرمایه زیادی داشته باشند، اعطای کمی سرمایه به آن‌ها نمی‌تواند بهره‌وری آن‌ها را زیاد افزایش بدهد. اما اگر همان سرمایه به کارگران اعطا شود که سرمایه کمی دارند یا اصلا سرمایه ندارند، بهره‌وری آن‌ها خیلی بالا می‌رود. این مسئله از اثر همگرایی نیز حمایت می‌کند. اقتصاددان‌ها می‌گویند اگر جایی (بر فرض) میان نرخ رشد کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه‌یافته همگرایی باشد، سرمایه از بازده نزولی آسیب نمی‌بیند یا دست‌کم نزول آن‏قدر زیاد نخواهد بود. حتی ممکن است بازده صعودی هم حاصل شود. 
در نهایت قانون بازده نزولی می‌گوید افزایش برخی از عوامل تولید نسبت به سایر عوامل تولید که مقدارشان ثابت است باعث می‌شود کل محصول افزایش یابد؛ ولی پس از نقطه‌ای محصولی اضافی که به دنبال افزایش واحدهای اضافی عوامل تولید به دست می‌آید روبه کاهش می‌گذارد. این کاهش بازده اضافی نتیجه این امر است که مقادیر تازه از منابع متغیر به تدریج با مقدار کمتری از منابع ثابت ترکیب می‌شود.
پیش از این‌که وارد دیگر ایده‌های اقتصادی تورگو شویم، بهتر است بدانید اولین کسی که درباره «ایده پیشرفت» به شکلی دقیق و انحصاری چیزی نوشته، تورگو است. او در اثری با عنوان «بررسی فلسفی پیشرفت‌های پیاپی ذهن بشری» (۱۷۵۰) این ایده را به شکلی نسبتا دقیق مطرح کرده‌است. برای تورگو، پیشرفت تنها محدود به هنر و علوم نیست، بلکه مبنای آن‌ها یعنی کل فرهنگ، رفتار، اخلاق، ادب، نهادها، اقتصاد و جامعه را هم دربرمی‌گیرد. 
ثروت
شناخته‏ شده‌ترین اثر تورگو در زمینه اقتصاد، «تاملاتی درباره شکل‌گیری و توزیع ثروت» نام دارد. او این اثر را در دوران ابتدایی آموزشش نوشت و به احتمال زیاد مخاطب اصلی تعالیمش دو شاگرد جوان چینی بوده‌اند. این اثر در سال ۱۷۶۶ نوشته شده، در سال ۱۷۶۹-۱۷۷۰ در نشریه دوپون منتشر شد و پس از آن هم به شکلی جداگانه در سال ۱۷۷۶ منتشر شد. البته باید گفت که دوپون تغییراتی را به متن وارد کرده‌بود تا بتواند آن را بیشتر مطابق و مشابه آموزه‌های فرانسوا کنه کند، و همین مسئله باعث شد نوعی سردی بین او و تورگو پدید آید.
تورگو در «تاملات» خود ابتدا سراغ ریشه‌های بازرگانی می‌رود. او از این مسیر نظریه کنه را مبنی بر این‌که زمین منبع ثروت است توسعه می‏دهد و جامعه را به سه طبقه تقسیم می‌کند: طبقه مولد یا کشاورز، طبقه حقوق‌بگیر یا صنعت‌گر، و طبقه مالک. علاوه بر این تورگو یک نظریه قابل توجه درباره نرخ بهره هم ارائه می‌کند. او پس از بحث کردن درباره تکامل سیستم‌های مختلفی که برای جمع‌آوری وجود دارند و ماهیت مبادله، پول و کاربردهای سرمایه، نظریه‌ای درباره مالیات تک ارائه داد. در این نظریه او محصول خالص زمین باید مشمول مالیات شود. جدای از این مسئله، به نظر او باید آزادی کاملی در بازرگانی و صنعت پدید آید.
در بخش‌ دیگری از کتاب تورگو درباره انباشت سرمایه هم بحث می‌کند. به نظر او همه‌چیز توسط دهقان و برداشت‌کننده و پرورش‌دهنده محصول آغاز می‌شود و به دست آمدن اولین درآمدها (تولید اضافه). در این مرحله، تولید اضافه اولین مرحله سرمایه را نمایندگی می‌کند. به نظر تورگو این سرمایه را می‌توان به طرق مختلف به کار برد: خریداری زمین، سرمایه‌گذاری در تشکیلات تولیدی، سرمایه‌گذاری در کالاهای سرمایه‌داری لازم برای افزایش خروجی کشاورزی، سرمایه‌گذاری در راه‌اندازی یک کسب‌وکار تجاری به منظور ایجاد بازارهای جدید و وام و پول قرض دادن. گرچه روش‌های مختلف به کار بردن سرمایه، نتایج مختلفی دارند، به نظر تورگو می‌توان رابطه‌ای بین کاربردهای گوناگون سرمایه‌ای که بر نرخ بهره اقتصاد تاثیر می‌گذارد با بازده این سرمایه‌گذاری‌ها پیدا کرد. تورگو نظریه‌های اقتصادی فراوانی دارد و این‌که چرا چنین اقتصاددانی به اندازه کافی در کشورمان شناخته شده نیست، جای تعجب فراوان دارد.
ژاک تورگو
آن روبر ژاک تورگو، در بهار ۱۷۲۷ به دنیا آمد و در بهار ۱۷۸۱، یعنی زمانی‌که هنوز ۵۴ساله نشده‌بود، درگذشت. محل تولد و مرگ او شهر پاریس است. پدرش تاجر شناخته‏شده‌ و بلندمرتبه‌ای بود و مادرش هم از خاندانی بزرگ. بخشی از تحصیلات خود را در کلیسا گذراند و بخشی را هم در سوربن اما نهایتا زیر بار روحانی شدن نرفت، زیرا این مسئله را خلاف عقاید شخصی‌اش می‌دانست. رفته‌رفته به اقتصاد علاقه فراوانی پیدا کرد و تحصیلات و مطالعات خود را در این زمینه افزایش داد. تورگو از سال ۱۷۷۴ تا ۱۷۷۶ مدیر کل امور مالی فرانسه لوییس شانزدهم بود. تورگو که امیدهایی فراوان به انقلاب آمریکا داشت، نهایتا با دلی چرکین اما پرامید در گذشت.
 تاملاتی درباره شکل‌گیری و توزیع ثروت
سال: ۱۷۷۰
این کتاب به موضوعات مختلفی از جمله جامعه کشاورزی، سرمایه، بازرگانی، پول، ماهیت بهره و ثروت ملی و شخصی می‌پردازد. این کتاب نه‏تنها در اوج روشنگری، بلکه در زمانی نوشته شد که اقتصاد رفته‌رفته خود را به عنوان علمی مجزا به جهان معرفی می‌کرد. این کتاب که چند سال پیش از «ثروت ملل» آدام اسمیت نوشته شد، به عقیده بسیاری از اقتصاددان‌ها ارزشی کمتر از کتاب اسمیت ندارد و می‌توان آن را به عنوان یکی از برجسته‌ترین آثار تاریخ علم اقتصاد در نظر گرفت. برخی از نظراتی که تورگو در این کتاب منتشر کرد، رفته‌رفته تبدیل به مفاهیمی کلیدی در علم اقتصاد شدند.