«ف-الف» کیست؟

فرشاد اکتسابی، کارگردان فیلم «ف- الف»/آینده نگر

تقریبا یک ســال ونیم پیش از طرف مرکز گســترش ســینمای مســتند و تجربــی با من تماس گرفتنــد و گفتند قرار اســت مجموعه مستندی به سفارش اتاق بازرگانی تهران ساخته شود. این مجموعه شامل ۱۰ مســتند بلند بود که پنج مورد آن درباره ی کارآفرینان برتر و پنج  مستند دیگر هم در ارتباط با پنج معضل اقتصادی ایران در نظر گرفته شده بود. قرار بر این شد که من از میان این ۱۰ موضوع ، فساد اقتصادی را کار کنم که البته موضوعی بسیار سخت، گسترده و پیچیده بود.
من از سال ۱۳۷۵ با ساخت مجموعه های مستند در شبکه های مختلف سیما به شکلی حرفه ای قدم به این عرصه گذاشتم و بیشتر آثارم موضوعات تاریخی و بعضا اجتماعی بودند، بنابراین ساخت یک مستند بلند با موضوع اقتصادی، باوجود آنکه تجربه ساخت چنین مستندی را نداشتم، چالشی بس هیجان انگیز و وسوسه کننده بود. از طرفی آنچه که بیش از هر چیز  من را به ساخت این مستند ترغیب کرد، گستردگی مخاطبان آن در جامعه بود. در مستندهایی که پیش «ف-الف» ساختم و  به طور عمده به تاریخ معاصر ایران می پرداخت، صرفا طیف محدود و خاصی از مردم مورد خطاب بودند یعنی علاقمندان به تاریخ. اما در مستند «ف-الف» طیف گسترده ای از مردم جامعه  مخاطب این اثرند.
تجربه به من ثابت کرده مستندهایی مورد توفیق و توجه بیشتر قرار می گیرند که موضوع آن ها، دغدغه مردم جامعه است. درواقع مستندهایی بیشتر مورد توجه است که مردم بتوانند با تماشای آن پاسخ پرسش های اساسی خود را بیابند. با توجه به شرایط اقتصادی کشور و مشکلات حاد معیشتی که در حال حاضر مردم به آن دچارند، مستندهایی با موضوعاتی از جنس اقتصاد و معیشت مردم فرصت جلب توجه آن ها را دارد.  همین نکته باعث شد من با اشتیاق بیشتری پیشنهاد مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و همچنین اتاق بازرگانی تهران را برای ساخت چنین فیلمی بپذیرم.  
مستند «ف-الف» با ماجرای دلار ۴۲۰۰ آغاز می شود و پس از آن به مقوله فساد اقتصادی می رسد. در آغاز فیلم می بینیم که در فروردین ماه سال ۹۷، دولتمردان برای تک نرخی کردن ارز تصمیم می گیرند و در ادامه شاهدیم که این تصمیم اقتصاد کشور را وارد چه معادلاتی می کند. معادلاتی که از دل آن، بزرگترین فساد در طول تاریخ ایران رخ می دهد و خسارات مادی و معنوی جبران ناپذیری را به کشور وارد می کند.
اما چه عواملی نظام و ساختار اقتصاد ایران را به چنین مفاسدی آلوده کرده است؟ مستند «ف– الف» تلاش می کند در ۶۳ دقیقه به این پرسش  بنیادی پاسخ دهد، هرچند که پرداختن به این موضوع زمان زیادی می طلبد که شاید در یک اثر بلند سینمایی نگنجد. در «ف-الف»، افشای مفسدان اقتصادی را دنبال نکردیم چراکه باور دارم، این وظیفه روزنامه نگاران است. در این فیلم دنبال قاتل بروسلی نبودم یا اینکه وقایع را ثبت کنم. من تلاش کردم با کشف حقایق به عمق آن بپردازم. به عبارت ساده تر، به جای توجه به علف های هرز باغچه، به این پرداختم که خاک باغچه چه مشکلی دارد که تا این اندازه مستعد رشد علف های هرز است. درواقع در «ف-الف» به این پرداختم که نظام و ساختار اقتصادی چه مشکلاتی دارد و کجای کار  میلنگد که زمینه  فساد ایجاد می شــود؟  رویکرد من در این فیلم، کنکاش و واکاوی علمی موضوع بود. تصمیم گرفتم صرفا با رویکرد اقتصادی به مسئله نگاه نکنم. بلکه از منظر سیاســی، حقوقــی، تاریخی و فرهنگی هم موضوع را بررسی کنم. به همین دلیل  مراحل تحقیق و نگارش سهم زیادی از کل فرایند ساخت فیلم را به خود اختصاص داد.
از دیگر چالش های من در ساخت این فیلم، پرهیز از بیان کردن نام افراد، غیر از مجرمان مسلم در پرونده های مفاسد اقتصادی بود. برای مثال، فردی مثل بابک زنجانی که که حکم آن در دادگاه صادر شده از یک متهم اقتصادی متفاوت است. مستندســازها و رسانه ها تا زمان صدور حکم قطعی دادگاه درباره متهمان، اجازه اسم بردن از افراد را ندارند و ناچارند به طور اختصار مثل م -ی ، ج – س به اسامی افراد اشاره کنند. من به طور اتفاقی، در روایت فیلم با شخصیتی مواجه شدم  با عنوان اختصاری  ف ـ الف کــه حکمش صادر نشــده بود. یک خبرنگار در مصاحبه ای در فیلم، ماجرای عجیب ف- الف را روایت می کند، یعنی فردی که در ماجرای تخصیص دلار ۴۲۰۰ تومانی، مرتکب مفاسد گسترده ای شده است. در همان زمان به ذهنم رسید که نام ف-الف را برای فیلم انتخاب کنم، هرچند که تمرکز فیلم بر داستان این فرد نیست. از طرفــی ما به طور معمول با عناوین مشابهی از این دست در ادبیات ژورنالیســتی و مباحث فساد اقتصادی مواجه ایم که از جنبه سمبلیک، عنوان بامسمایی برای مستندی با موضوع فساد اقتصادی است. ضمن اینکه  ف- الف مخفف فساد اقتصادی است و البته برخی از دوستان هم به شوخی می گویند، «ف – الف» مخفف نام سازنده فیلم نیست؟ یعنی فرشاد اکتسابی.