شوک بزرگ را گذراندیم

هادی حق شناس

رشد اقتصادی کشور منفی شد. پیش‌بینی‌ها نه‌تنها در ایران بلکه در سطح بین‌المللی و برخی از نهاد‌های مالی این بود که ایران در سال ۹۷ رشد اقتصادی بیش از ۷ درصد خواهد داشت و اینکه تراز تجاری کشور مثبت خواهد شد و میزان صادرات نفتی ایران کمتر از ۲.۵ بشکه نخواهد شد، اما با مشکلاتی که برای برجام رخ داد پیش‌بینی‌ها تحقق پیدا نکرد.
بخشی از کاهش رشد اقتصادی در صادرات، به مشکلات ناشی از نقل و انتقالات ارزی بازمی‌گردد. ما امروز در تحریم هستیم و کشورهایی که فکر می‌کردیم اگر در روابط سیاسی با آمریکا دچار مشکل شویم، آن‌ها روابط تجاری خود را با ایران حفظ می‌کنند، در نقل و انتقالات ارزی به ایران دچار معضل‌های ‌‌‌‌اساسی شده‌اند. لذا به نظر می‌رسد تا زمانی که تحریم‌های ‌‌‌‌یک‌جانبه امریکا وجود دارد و آمریکا هم تمام کشورها را به کاهش روابط تجاری با ایران تشویق می‌کند، صادرات نفتی دچار مشکل خواهد شد. در سایر بخش‌های ‌‌‌‌اقتصادی هم چنین شرایطی را خواهیم داشت. اروپایی‌ها اعلام کردند در برجام می‌مانند اما وقتی برای خرید نفتی که کشورهای دنیا به ویژه همین اتحادیه، به آن نیاز دارند و نفت سبک ایران با شرایط آن‌ها تنظیم شده و مخصوص پالایشگاه‌های ‌‌‌‌آن‌ها است، در ایجاد کانال مالی اینستکس دچار مشکل شده‌اند، در بخش‌های ‌‌‌‌دیگر اقتصاد هم وضعیت به همین منوال خواهد بود. باید این واقعیت تلخ را بپذیریم که آمریکایی‌ها یک جنگ همه‌جانبه علیه اقتصاد ایران راه انداخته‌اند. 
چرا کاهش رشد اقتصادی تداوم یافته است؟ در پاسخ به این سوال نیاز است به چند نکته اشاره شود. بخشی از مسائل و مشکلات ما به دلایل ساختاری در اقتصاد ایران بازمی‌گردد که همچنان سر جای خود است. فضای کسب و کار ایران، عدم تولید کالای باکیفیت و عدم تولید کالای صادارت‌محور، حفظ نکردن بازارهای هدف و مقررات دست و پاگیر صادرات و واردات و نظام مالیاتی و مهم‌تر از همه آن‌ها شاخص‌های ‌‌‌‌پولی مثل نرخ تورم دورقمی، مشکلات ساختاری اقتصاد ایران است. اما با همین مشکلات ساختاری، صادرات غیرنفتی ایران در دو سال گذشته به حدود ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار رسید. حال آنکه امروز آن صادرات دچار اخلال شده و عامل دیگری علاوه بر مشکلات ساختاری اقتصاد ایران، یعنی تحریم‌های ‌‌‌‌یک‌جانبه آمریکا، مسبب چنین کاهشی است. 
بانک‌های ‌‌‌‌بین‌المللی رشد اقتصادی منفی را در سال جاری برای ایران پیش‌بینی‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌کردند، اما سیاستمداران ایران نوید روزهای خوبی را می‌دهند. آیا واقعیت همین است؟ شوک اقتصادی شدیدی در سال گذشته و سال جاری به ایران وارد شد که دلیل آن تحریم همه‌جانبه نفتی ایران از سوی آمریکا بود. نگارنده اعتقاد دارد که ما شاهد فشاری بزرگ‌تر از این نخواهیم بود. آمریکایی‌ها نمی‌توانند مواد غذایی یا گندم و اقلام دیگر را تحریم کنند. آمریکا تنها می‌توانست صادرات نفت و اقلام پتروشیمی را محدود کند که این کار را نیز کرد. پس آنچه را که می‌خواستند از سال گذشته تا امسال، انجام داده‌اند. به همین دلیل سیاستمداران ما اعلام می‌کنند که شرایط اقتصادی رو به بهبود است؛ تحریم نفت و گاز و فرآورده‌های ‌‌‌‌پتروشیمی، آثار منفی خود را بر رشد اقتصادی گذاشته و شوک بزرگ‌تری نخواهیم داشت که تا این اندازه اثر منفی داشته باشد. به اعتقاد نگارنده، نمی‌توان با قطعیت گفت که شرایط پیش رو بهتر یا بدتر از شرایط فعلی خواهد بود. اما می‌توانیم با اطمینان بگوییم که وضعیت اقتصاد ایران در آینده، بدتر از شرایط فعلی ایران نخواهد بود. در شرایطی هستیم که نمی‌توانیم شرایط اقتصادی سال جاری را پیش‌بینی‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌کنیم و آینده کاملا غیرقابل پیش‌بینی‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌است. تعامل ایران با سایر کشورهای جهان، شرایط اقتصادی کشور را معین می‌کند. امروز تعامل خوبی با دنیا نداریم و این خود، پیش‌بینی‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌شرایط را نامعلوم می‌کند. 
در دوره دهم ریاست جمهوری نیز با تحریم مواجه شدیم اما کاهش نرخ رشد اقتصادی ایران با سرعت کاهش که پس از تحریم‌های ‌‌‌‌آمریکا در سال گذشته رخ داد، نبود. زیرا، در سال ۹۲ و ۹۳، اقتصاد ایران ۸ واحد درصد کوچک شد. در سال‌های ‌‌‌‌۹۴ تا ۹۶ بخشی از اقتصاد احیا شد. اقتصاد در حال احیا و جبران سال‌های ‌‌‌‌گذشته بود که به‌یکباره شوک منفی به اقتصاد ایران وارد شد. درنتیجه اقتصادی که در تحریم‌های ‌‌‌‌گذشته تضعیف شده بود، مورد تحریم قرار گرفت و اثر منفی بیشتری بر رشد اقتصادی گذاشت. به گونه‌ای که رشد اقتصادی با سرعت بیشتری نسبت به گذشته کاهش یافت.
*آینده نگر