سفید و مفید

۱۳ هزار تن برنج پشت درهای گمرک مانده است و مکاتبات با وزارت جهاد کشاورزی برای تعیین تکلیف این محموله ها به جایی نرسیده است. عدم پاسخگویی این وزارت خانه باعث شد گمرک این بار از وزارت صمت بخواهد تا تکلیف هزاران تن برنج وارداتی در بنادر را مشخص کند. محموله ای که بدون تردید عرضه آن در بازار بر قیمت برنج اثرگذار است. بی توجهی وزارت خانه ها به برنج درحالی است که براساس یافته های علمی، سیاست های حمایتی دولت ها و افزایش مقدار نوع برنج نقش موثری در روند بازار و سطح رفاه خانوار ایفا می کند.
برنج پس از گندم، دومین محصول کشاورزی پرمصرف در جهان است که نقشی بارز در تغذیه، درآمد و اشتغال مردم ایفا می کند. این محصول یکی از مهم ترین غلات جهان از نظر تامین انرژی و کالری مورد نیاز جوامع بشری است. سهم برنج در تامین کالری مورد نیاز ۳ میلیارد نفر در آسیا ،۳۵ تا ۸۰ درصد است. زندگی بیش از ۲۵۰ میلیون کشاورز در آسیا به کشت این محصول وابسته است. هم چنین در ایران در سال زراعی ۹۰-۹۱، سطح زیرکشت برنج ۵۷۰ هزارهکتار برآورد شده که ۴.۶ درصد کل سطح زیر کشت محصولات زراعی است. در این سال، ایران ۲۳۶۰ هزار تن برنج تولید کرده که ۳.۶ درصد از کل تولید محصولات زراعی کشور بوده است و عملکرد برنج در این سال زراعی ۴۱۴۰کیلوگرم در هر هکتار بوده است.
به دلیل اهمیت برنج در سبد مصرفی بیش از نیمی از جمعیت جهان، در ۱۱۳ کشور، سال ۲۰۰۴ میلادی توسط سازمان ملل به عنوان سال برنج نامگذاری شد. این امر نشان می داد برنج نقشی کلیدی در دغدغه های جهانی مثل امنیت غذایی، کاهش فقر، حفظ سنت های فرهنگی و توسعه پایدار دارد. از دهه ۱۹۹۰ میلادی، دولت ها در انتخاب استراتژی های راهبردی در توسعه اقتصادی به سیاست های حمایتی از محصولات کشاورزی روی آوردند و برنج هم در بین این محصولات قرار دارد.
*سیاست های برنجی در ایران
پیش از انقلاب قیمت برنج تابع عرضه و تقاضا بود و با واردات زیاد به ویژه پس از سال ۱۳۵۳، قیمت آن بیشتر در راستای حمایت از مصرف کنندگان تعدیل می شد. پس از انقلاب سیاست قیمت تضمینی از سال ۱۳۵۸ در مورد برنج اجرا شد. قیمت تضمینی برنج در سال ۵۸-۶۰ تنها ارقام برنج صدری را تحت پوشش داشت اما پس از آن تا سال ۱۳۶۴، انواع برنج صدری و ارقام پر محصول، زیر پوششقرار گرفت. از سال ۱۳۶۴ به بعد، قیمت تضمینی برنج تنها برای ارقام پر محصول اعلام شد. براساس قانون خرید تضمینی که در شهریور سال ۱۳۶۸ به تصویب رسید، برخی محصولات اساسی کشاورزی با اهدافی اعم از حمایت از تولیدکنندگان و سایر اهداف مورد توجه خاص قرار گرفت. مهم ترین اهداف قانون تضمین خرید، حمایت از تولید محصولات کشاورزی از جمله گندم، برنج، جو، ذرت، چغندر، پنبه وش، دانه های روغنی، چای، سیب زمینی، پیاز و حبوبات، ایجاد تعادل در نظام تولید، جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی و جلوگیری از ضرر و زیان کشاورزان است.  
یک بررسی در ایران نشان می دهد یکی از مهم ترین کارها در بهبود عرضه برنج در کشور تجدید نظر دولت ها در سیاست قیمت گذاری است. دولت باید به گونه ای قیمت را تعیین کند که از قیمت تعادلی بازار پایین تر نباشد. قیمت های بالاتر از قیمت تعادلی نه تنها منافعی را نصیب تولیدکنندگان محصولات کشاورزی نخواهد کرد بلکه سبب استفاده آن ها از فناوری های برتر و افزایش توان مالی آن ها می شود.
*برنج وارداتی
محدودیت منابع تولید از جمله آب باعث شده ایران برای پاسخ به تقاضای برنج در کشور، نوع خارجی این محصول را وارد کند. مصرف سالانه برنج در ایران ۲ تا ۲.۲ میلیون تن برآورد شده است که ۱.۶ میلیون تن از این مقدار از تولید داخلی تامین می شود. سالانه بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن برنج از کشورهای دیگر به ایران وارد می شود. سهم برنج خارجی درجه ۱ و برنج خارجی درجه ۲ از مخارج خانوارهای شهری ۶۰ درصد است. مصرف کل برنج در ایران روندی صعودی دارد. مصرف کل برنج به طور تقریبی در ایران ۳.۵ میلیون تن و مصرف سرانه برنج ۳۷ کیلو در سال است. آمار جهانی هم نشان می دهد میزان مصرف برنج در سال ۲۰۱۶، به طور تقریبی ۵۰۴ میلیون تن و سرانه مصرف این محصول در سال ۵۹ کیلو بوده است. برنج در بین مواد غذایی مصرفی در کشورهای در حال توسعه سهم بالایی دارد و البته مصرف آن در کشورهای آسیایی بیشتر است.
یک پژوهش ایرانی نشان می دهد اگر مقدار برنج وارداتی برای خانوارهای شهری افزایش پیدا کند، قیمت نوع درجه ۱ و ۲ این برنج کاهش پیدا می کند. پژوهشگران می گویند در نتیجه افزایش مقدار انواع برنج، قیمت برنج کاهش پیدا می کند و خانوارها می توانند مقداری بیشتر از این محصول را با قیمت های کمتر از قیمت اولیه مصرف کنند. بنابراین تنوع بخشی به انواع برنج در کشور نقش مهمی در تامین امنیت غذایی و دسترسی مردم به کالری مورد نیاز در روز را ایفا می کند.
برای مطالعه بیشتر مقاله «بررسی تاثیر سیاست های حمایتی دولت بر عرضه برنج در ایران» را بخوانید. این مقاله در نشریه تحقیقات اقتصاد کشاورزی در بهار سال ۱۳۹۸ منتشر شده است. هم چنین پیشنهاد می شود مقاله «تاثیر واردات برنج بر رفاه مصرف کننده داخلی با استفاده از نظام تقاضای معمکوس» را مطالعه کنید. این مقاله در نشریه تحقیقات مدل سازی اقتصادی در پاییز سال ۹۹ منتشر شده است.