راهی جز رفتن به بورس نداریم

آینده نگر

*تپسی به عنوان نخستین استارت آپ ایرانی به فرابورس می رود. قرار است عرضه اولیه تپسی به زودی و در سال جاری انجام شود. خبر حضور تپسی در فرابورس را هم رییس اتاق بازرگانی تهران در شبکه اجتماعی توئیتر اعلام کرد. مهندس خوانساری اعلام کرد «تپسی نخستین استارت آپ از چهار استارت آپی است که برای پذیرش آن در بازار سهام تلاش کردیم». اتاق بازرگانی تهران و به طور مشخص کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال، چگونه از تپسی و سایر استارت اپ ها برای حضور در بازار سهام حمایت کرد؟
در یک دوره در کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال، حضور و عدم حضور شرکت های استارت اپی در بازار سهام و پذیرش یا عدم پذیرش در بورس و فرابورس بررسی کردیم. در این بررسی ها به دنبال پاسخ این پرسش بودیم که پذیرش مجموعه هایی که فعالیت خود را به عنوان استارت آپ آغاز کرده اند، چه مزایایی برای اکوسیستم نوآوری کشور دارند؟ زمانی که در این باره به نتیجه مثبت رسیدیم، موانع پیوستن استارت آپ ها به بازار سهام را بررسی و شناسایی کردیم. پس از این فرایند مذاکره با مدیران عامل در استارت اپ ها شروع شد. در جلسه های متعدد که با حضور نمایندگان استارت اپ ها برگزار می شد، علاوه بر نمایندگان کمسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال، رییس اتاق تهران، آقای خوانساری هم، در روند شناسایی مسائلی که مانع استفاده استارت آپ ها از فرصت بازار سهام بود شرکت کرد. می توانم بگویم که همه این موانع را تک به تک بررسی کردیم.
*چه موانعی در این مسیر وجود داشت؟
بعضی از این موانع،  مربوط به خود  شرکت ها بود که اتاق بازرگانی نمی توانست برای رفع آن کاری انجام دهد. اما بعضی از این موانع در مسیر پیوستن همه شرکت های استارت آپی به بورس مشترک و عمومی بود که ما بر رفع این گونه موانع تمرکز کردیم. از جمله آن هم، بحث ارزیابی و ارزشگذاری دارایی های نامشهود است. این یکی از عمده ترین تفاوت های شرکت های متقدم در اقتصاد ایران با شرکت های فناوری محور است. در شرکت های متقدم، مسئله زمین، ماشین آلات خطوط تولید، مواد اولیه و … مطرح می شود اما در شرکت های استارت آپی، لزوما چنین دارایی هایی وجود ندارد. عمده دارایی ها در استارت اپ ها از جنس نامشهود و ناملموس است.همین مسئله کار را برای پیوستن شرکت ها به بازار سهام سخت می کرد. چراکه سازمان بورس برای پذیرش شرکت ها، صورت های مالی آن ها را برآورد می کند و هرچه آنچه از اموال شرکت ها در گزارش هایش شرکت منعکس می شود. درواقع زمانی که سازمان بورس بر اساس گزارش های مالی و دارایی های شرکت است  امید نامه شرکت ها صحه می گذارد. مهم ترین کاری که در اتاق تهران انجام دادیم تلاش برای ایجاد آیین نامه ای جدید برای ارزشگذاری و ارزیابی دارایی های نامشهود بود. اتاق بازرگانی توانست به سرعت با وزارت اقتصاد و دارایی و زیر مجموعه های مرتبط با این کار، ارتباط برقرار کند تا آیین نامه مورد نیاز برای ارزیابی قانونمند و نظام مند دارایی های نامشهود شکل بگیرد. اکنون هر مجموعه اقتصادی با دارایی های نامشهود می تواند براساس این آیین نامه، چه در زمان تنظیم گزارش های مالی و چه در زمان حسابرسی، این نوع دارایی ها را ارزیابی کند. از نظر من این مهم ترین حمایت اتاق بازرگانی تهران از استارت آپ ها در فرایند پیوستن به بازار سهام بود. غیر از این، برای حمایت های روانی و اجرایی هم جلسه ها و مذاکرات مختلفی انجام شد که همه با پیگیری و حضور رییس اتاق تهران و سایر ارکان مرتبط در اتاق بود. تلاش کردیم به فرایند پیوستن شرکت ها به بورس سرعت بدهیم.
*به تفاوت شرکت های استارت اپی و صنایع متقدم اشاره کردید. این تفاوت را به طور مشخص در چه حوزه ای می بینید؟
ماهیت شرکت های نوآور و استارت آپی با صنایع متقدم متفاوت است. این ماهیت ناشی از به کار گرفتن فناوری است. درواقع در این شرکت های استارت آپی، آنچه به ارزش افزوده منجر شده، استفاده این شرکت ها از فناوری و دانش به کار گرفتن آن است. البته این به معنای عدم استفاده از فناوری در شرکت های قدیمی تر و صنایع متقدم ایرانی نیست. مسئله اصلی، نحوه درک استفاده از فناوری در این دو نوع شرکت است. تصور کنید در یک کارخانه، یک ماده شیمیایی به عنوان ورودی و مواد اولیه در کارخانه ای، به ماده ارزشمندتری تبدیل می شود. این کارخانه می تواند از فناوری های روز در تولید استفاده کند. نکته مهم این است که سال هاست این روند در این  کارخانه تکرار شده و به طور کامل، شناخته شده است. اما شناخت فضای اقتصادی کشور از مجموعه ای که نقش پتلفرم را در یک سازمان بازی می کند تا چه اندازه است؟ یک پلتفرم ممکن است بدون خرید کالا، خودرو یا داشتن هتل و اقامتگاه، به عنوان خرده فروشی یا ارائه دهنده خدمات حمل و نقل و میهمان پذیری فعالیت کند. این نوع کسب وکار در دنیا جدید و در کشور ما جدیدتر است.
*باتوجه به این تفاوت ها، مهم ترین گام در مسیر حضور هرچه بیشتر شرکت های استارت آپی و فناوری محور در بازار سهام چیست؟ مخصوصا که در این بین، صرفا شناخت جامعه از این کسب وکارها مطرح نیست و پای قانونگذار و مجری قانون هم به میان می آید.
مهم ترین رخدادی که می تواند به رشد هرچه بیشتر استار آپ ها کمک کند، شناخت آن هاست. در مجموعه حاکمیت، دولت تا سازمان بورس، باید به شناخت درستی از فناوری و روند پیشرفت آن برسیم تا استارت آپ های ایرانی بیشتر و بیشتر رشد کنند و به جایی که باید، برسند. در همه کشورهای جهان، فناوری به سرعت در حال پیشرفت است و به همراه خود، زندگی را هم دگرگون می کند و باید به درک درستی از این دگرگونی رسید. امروز بزرگترین شرکت حمل و نقل در جهان، هیچ خودرویی ندارد. بزرگترین شرکت فعال در زمینه اقامت، هیچ هتل، منزل یا ویلایی از خود ندارد و بزرگترین عرضه کننده های انواع کالا، هیچ  کالایی تولید نمی کنند و هیچ فروشگاه فیزیکی هم برای عرضه کالا ندارد و شاید برای بعضی، عرضه فیزیکی سهم ۵ درصدی از کل عرضه را به خود اختصاص می دهد. امروز بخش عمده ای از کارها، برعهده پتلفرم هاست. اینکه به خوبی فرایند فعالیت این نوع کسب وکار را درک کنیم، نقش کلیدی و مهمی در پیشرفت استارت آپ ها و آینده اکوسیستم استارت آپی ایران دارد.
*باتوجه به ماهیت شرکت های فناوری محور، بازار سهام تا چه اندازه منبع مالی مناسبی برای آن هاست.
اکوسیستم استارت آپی و اقتصاد نوآوری در ایران چاره ای جز رفتن به سمت بازار سهام ندارد. در سال های گذشته، استارت آپ ها با اتکا به سرمایه شخصی کار خود را آغاز می کردند. بررسی های ما نشان می دهد اکنون فرصت کمتری برای استفاده از این نووع سرمایه برای شرکت ها وجود دارد. اتکا به منابع بانکی هم چندان ممکن نیست چراکه در گذشته، به طور محدود استفاده شده اما مناسب نیست. بعضی استارت آپ ها در شرایط خاص، توانستند از فرصت جذب سرمایه خارجی استفاده کنند. اما اکنون با توجه به روند توسعه شرکت های استارت اپی ایرانی و رشد آن ها، امکان استفاده از این منبع هم ممکن نیست. این شرکت ها برای برنامه های توسعه ای که به زعم بعضی بلندپروازانه است اما درواقع، گام های بعدی آن ها برای توسعه کار است، به سرمایه های هنگفتی نیاز دارند که در توان موسسان آنها، سرمایه گذاران خارجی، صندوق های سرمایه ای و بانک ها نیست. به ویژه در مورد بانک ها که در حوزه های کم ریسک، تسهیلاتی را عرضه می کنند. بنابراین تنها راه باقی مانده برای اکوسیستم استارت آپی ایران، استفاده از ساختار بازار سهام برای جذب سرمایه در مقیاس کلان و تامین منابع مالی مورد نیاز است.
* میلاد منشی پور، مدیر تپسی در مصاحبه ای با روزنامه ایران گفته بود تپسی به تامین سرمایه از بورس امیدوار است اما بعضی کارشناسان می گویند رفتن تپسی به بورس، و البته باقی استارت آپ ها، تنها به نظم و شفافیت بیشتر شرکت ها و مدیریت آن منجر می شود. شفافیت و تامین مالی هرکدام چه سهمی از حضور شرکت های استارت آپی در بورس دارند. با نکته ای که کارشناسان به آن اشاره کردید، موافقید؟
باید در این باره به دو نکته پرداخت. نکته نخست، ظرفیت و توان بورس برای تامین مالی شرکت هاست. در این باره تردیدی نیست و به نظر من، بورس می تواند به تامین مالی استارت اپ ها کمک کند. نکته دوم، ظرفیت شرکت ها و مجموعه های ذی نفع پیرامونی است که در بازارگردانی و سبدگردانی با مهارت و تدبیر، به گونه ای پیش بروند تا از بیشترین ظرفیت های بورس استفاده کنند. دراقع باید دید این شرکت های استارت آپی تا چه اندازه از تدبیر و مهارت خود برای استفاده از فرصت بورس استفاده می کنند. برای بررسی شرکت های استارت آپی در این مسیر، باید به آن ها زمان داد و نتیجه را دید. ما هنوز درباره توانمندی شرکت های استارت آپی درباره حضور در بورس، داده خاصی نداریم اما آن ها تا امروز، هوشمندی خود را نشان داده اند و این به ما امید می دهد که درباره استفاده حداکثری آن ها از فرصت بازار سرمایه کمتر تردید کنیم. امیدواریم آن ها بتوانند در این بازار از پس مسائلی مثل شفافیت و … بر بیایند و گلیم خود را از آب بیرون بکشند اما  هر نوع تحلیلی در شرایط فعلی، شتاب زده  است. باید دید برنامه این شرکت ها چیست اما به طور حتم، پیوستن این شرکت ها به بازار سرمایه به نظم و شفافیت بیشتر آن ها و در نهایت اکوسیستم نوآوری و اقتصاد دیجیتال منجر می شود. البته این تغییر هم ارزش کمی ندارد و باید آن را نیکو بدانیم.
*استارت آپ بعدی که فکر می کنید در بازار سهام پذیرفته شود چیست؟ فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد و دارایی پیشتر به دیجی کالا اشاره کرده بود که نخستین شرکت استارت آپی بورسی ایران  خواهد بود. آیا دیجی کالا دومین استارت اپ بورسی ایران است؟
به نظر من دومین استارت اپی که به بازار سهام می رود دیجی کالا نیست. مسائل حل ناشده ای برای این شرکت استارت آپی باقی مانده است. البته دیجی کالا در مسیر حل و فصل این مسائل است و امیدواریم که خیلی زودبه نتیجه برسد. حدس من این است که کافه بازار یا فیلیمو به عنوان دومین استارت اپ ایرانی به بازار سهام می رود. به احتمال زیاد، این دو شرکت فناوری محور مسیر پیوستن به بازار سهام را زودتر از رقبا طی کنند. اما درمورد دیجی کالا، فرایند طولانی تر است، هرچند که این شرکت ظرفیت های بسیار بالایی دارد و رشد فوق العاده این شرکت را در سال های آینده، شاهد خواهیم بود.