اولین رئیس جمهوری دموکراتیک مصر در دادگاه درگذشت
ترجمه: نسیم بنایی/ آینده نگر / منبع اصلی: اکونومیست
پرونده‌هایی که علیه محمد مُرسی بودند و حالا وارد ششمین سال حیات خود می‌شدند، کم‌کم فضایی کافکایی به خود گرفتند. هر چند هفته یک‌بار، محمد مُرسی، تنها رئیس‌جمهوری مصر که به شکلی دموکراتیک انتخاب شد و در سال ۲۰۱۳ در یک کودتا سرنگون شد، در دادگاه حاضر می‌شد تا به اتهامی جدید پاسخ‌گو باشد. او محکوم به شکنجه و دزدی شده‌بود. بسیاری از مردم دیگر میلی به تماشای این دادگاه‌ها نداشتند اما چرخ‌های سیستم قضایی مصر به حرکت خود ادامه می‌دادند. این نمایش ناگهان متوقف شد. در ۱۷ام ژوئن همین امسال بود که تلویزیون دولتی مصر اعلام کرد که محمد مرسی در یک جلسه دادگاه در اثر ایست قلبی درگذشته است. او ۶۷ساله بود.
محمد مرسی که در دلتای رود نیل به دنیا آمد در رشته مهندسی آموزش دید و دکتری خود را در آمریکا به پایان رساند. او در سال ۱۹۸۵ به مصر بازگشت و پستی دانشگاهی را بر عهده گرفت. طی ۱۵ سال بعدی زندگی‌اش هم در دانشگاه فعالیت علمی می‌کرد و هم در اخوان‌المسلمین به شدت رشد می‌کرد و به رتبه‌های بالای این گروه می‌رسید. در سال ۲۰۰۰، مرسی به عنوان یک کاندیدای مستقل به پارلمان راه پیدا کرد، زیرا اخوان نمی‌توانست به شکل رسمی فعالیت کند. او یک دوره عضو پارلمان بود.
تا این‌جای کار با کارنامه مردی روبه‌رو نیستیم که ناگهان به عنوان اولین رئیس جمهوری دموکراتیک مصر در سال ۲۰۱۱ و در جریان بهار عربی انتخاب شد. در واقع محمد مرسی حتی گزینه اول خود اخوان هم نبود. خود اخوان می‌خواست نایب دبیر خود یعنی خیرات الشاطر را نماینده انتخابات ریاست جمهوری کند، اما ارتش مصر به این نتیجه رسید که یک دوره اخیر زندان برای الشاطر، باعث شده که او نتواند در این رقابت حضور پیدا کند. محمد مرسی محصول مصالحه‌ای بود که البته تا حد زیادی هم از کاریزمای لازم برخوردار نبود، اما به اندازه کافی مورد اعتماد اخوان بود. به او لقب «زاپاس» داده‌بودند.
لیبرال‌های مصری که رأیشان را طی دور اول انتخابات تقسیم کرده‌بودند، در دیدگاه‌های سیاسی اسلامی هم‌نظر مرسی نبودند، اما او را به عنوان گزینه‌ای دموکراتیک قبول داشتند که نشان‌دهنده گسست از رژیم قبلی بود. همین مسئله باعث شد که او در برابر احمد شفیق، آخرین نخست‌وزیر حسنی مبارک، در سال ۲۰۱۲ رأی بیاورد. پس از پیروزی قرار بود که مرسی برای مردم سخنرانی کند و او هم قلب انقلاب مصر یعنی میدان التحریر قاهره را انتخاب کرد و طی حرکتی عامه‌پسند دکمه کت خود را باز کرد تا همه ببینند او جلیقه ضدگلوله نپوشیده.
*نیمه تاریک ماه
مرسی اقبال خاصی به عنوان رئیس‌جمهور نداشت. او و متحدانش هرگز نتوانستند کنترل دولت مصر را کامل به دست بگیرند. ارتش اهمیتی برایش قائل نبود و سرویس امنیتی دائما ضد او کار می‌کرد. قضات با او به مخالفت پرداختند و پارلمان را هم منحل کردند؛ پارلمانی که اخوان اکثریت را در آن از آن خود کرده‌بود. مرسی در نوامبر ۲۰۱۲ حکمی صادر کرد که طی آن تصمیمات او نیاز نبود مورد بررسی سیستم قضایی قرار گیرد. مخالفان مرسی که کاخ ریاست جمهوری را محاصره کرده‌بودند مورد حمله حامیان اخوان قرار گرفتند.
همین درگیری‌ها باعث شد که او جایگاه خود را بین انقلابیون از دست بدهد و در نهایت توسط وزیر دفاع برگزیده خودش یعنی عبدالفتاح سیسی، در سال ۲۰۱۳ سرنگون شد و بسیاری از مردم از این مسئله خوشحال بودند. طرفداران مرسی در حمایت از او اعتراض کردند اما صدها نفر از آنان در خیابان‌های مصر به طرز بی‌سابقه‌ای کشته شدند و این مسئله مورد انتقاد شدیدی قرار نگرفت. همین امر نشان می‌دهد که مُرسی تا چه حد محبوبیت خود را از دست داده‌بود.
از آن زمان تاکنون وضعیت اخوان بسیار بدتر شده و از همه مهم‌تر هم نحوه رسیدگی به پرونده مرسی بود. حسنی مبارک که به مدت ۳۰ سال سوءحاکمیت داشت، نه در یک زندان، بلکه در بیمارستانی نظامی در یکی از حومه‌های دلنشین قاهره ساکن بود. در دادگاه هم که پرونده‌های علیه او یکی پس از دیگری رد شدند و او حالا در حال سپری کردن دوران بازنشستگی نسبتا آرامی است. نیروهای مسلح هم که مراقب نزدیکان خود هستند. داستان اما برای مُرسی این‌طور پیش نرفت و این مسئله به خودی خود بسیار هم عجیب بود.
مرسی رئیس‌جمهوری ضعیفی بود اما در تاریخ طولانی مصر تنها کسی بود که با رأی مردم به این جایگاه رسیده‌بود. حالا بسیار تراژیک به نظر می‌رسد که سال‌های پایانی عمر مردی که رئیس‌جمهوری محصول انقلاب بود در زندان گذشت.
