آخر خط

ترجمه: نسیم بنایی، آینده نگر/ اکونومیست

 امان از دعواهای خانوادگی. همین ماه پیش بود که لیر ترکیه در سقوط بود و از یک رکورد پایین به رکورد پایین دیگری می‌رسید. در آن دوران بانک مرکزی ترکیه دست‌بسته شده‌بود، خارجی‌ها در حال فروختن شدید سهام‌های ترکیه‌ای بودند و وزیر امور مالی این کشور ادعا می‌کرد که نرخ ارز اهمیت ندارد. پس از آن دوره، ارزش لیر بالا آمد، بازار سهام در حال اوج گرفتن بود و مسئولان هم درباره کنترل کردن تورم حرف می‌زدند.
اردوغان به مدت بیش از دو سال مدیریت اقتصاد کشور را به داماد خود، برات البیرق، سپرده‌بود. البیرق تقریبا اقتصاد این کشور را به گل نشانده‌بود. در حالی که بانک‌ها با نرخی پایین‌تر از نرخ تورم اعتبارات تامین می‌کردند تا رشد را احیا کنند، لیر در مقابل دلار افتی ۴۰ درصدی کرد و آسیب زیادی به پس‌انداز میلیون‌ها ترک زد. بانک مرکزی و بانک‌های دولتی در تلاشی شکست‏خورده برای بهبود وضعیت ارز، دست‏کم ۱۰۰ میلیارد دلار را در ذخایر خارجی ارزشمند از دست دادند.
اردوغان نهایتا ترمز را کشید و در روز هفتم نوامبر رئیس بانک مرکزی را اخراج کرده و جایش را به یکی از رقبای البیرق سپرد. یک روز بعد البیرقی که زمانی به عنوان ادامه‌دهنده راه پدرزنش در نظر گرفته می‌شد، از سمت خود استعفا داد. از آن روز به بعد لیر ترکیه یکی از بهترین رالی‌های صعودی خود طی دو دهه اخیر را آغاز کرده‌است.
این تغییر لحن بسیار قابل توجه بوده‌است. ناجی اقبال، رئیس جدید بانک مرکزی، و وزیر اقتصاد جدید، لطفی الوان، در حال حاضر مشغول گرفتن بهترین تصمیم‌ها در رابطه با پایدارسازی ارز و یک‌رقمی کردن تورم هستند. وزیر دادگستری، که از دوره برخورد جدی با مخالفان دولت در سال ۲۰۱۷ بر سر کار بوده‌است، جدیدا از قضات خواسته که با بررسی دقیق وضعیت قانونی فعالیت‌های اقتصادی این کشور فضا را برای سرمایه‌گذاران خارجی بیش از پیش آماده کنند. این سرمایه‌گذاران در حال حاضر بابت همه‌گیری کرونا فعالیت خود را کاهش داده‌اند و این مسئله هم باعث افتی تقریبا ۱۰ درصدی در اندازه اقتصاد ترکیه در ۳ماهه دوم سال ۲۰۲۰ شده‌است.
سیاست‌های درست
حتی اردوغانی که دشمن قسم‌خورده نرخ بهره بالا است، اکنون می‌گوید که شاید ترکیه مجبور باشد اندکی به ریاضت تن دهد. بانک مرکزی در روز نوزدهم نوامبر نرخ بهره را به‏شدت افزایش داد.
او مجبور شد به فشارهای بازار تن داده و البیرق را اخراج کند. پل مک‌نامارا، تحلیل‏گر شرکت سرمایه‌گذاری Gam در این‏باره می‌گوید «این امکان وجود داشت که اگر رهبر ترکیه این تصمیم را نمی‌گرفت در نهایت ارز ترکیه با سقوطی عظیم همراه شود.» راه دیگر هم درخواست کمک از صندوق بین‌المللی پول بود، یعنی چیزی که خود اردوغان پیشتر آن را کنار گذاشته‌بود. این امکان هم وجود داشت که رئیس جمهوری ترکیه بهای این مسئله را در سیاست بپردازد. گروهی ۳۰، ۴۰ نفره از نماینده‌های حزب حاکم در پارلمان تهدید کرده‌بودند که اگر البیرق کنار گذاشته نشود، کرسی خود را به رقیب تسلیم می‌کنند. تغییرات لازم در تیم اقتصادی اردوغان دست‏کم اندکی فضای تنفس برای او خریده‌است
البته اردوغان حالا باید با از دست دادن یک دوست خوب در واشنگتن هم کنار بیاید. طی چهار سال اخیر ترامپ به او اجازه داده‌بود که هرگاه می‌خواهد نیروهای آمریکایی را از شمال سوریه خارج کند، با متحدان اروپایی آمریکا در مدیترانه درگیر شود، نیروهای شورشی سوریه را در آذربایجان و لیبی پیاده و هزاران نفر را به دلایلی عجیب زندانی کند. از سوی دیگر هم ترامپ جلوی تحریم شدن ترکیه بابت خریدن سیستم دفاع زمین به هوای اس۴۰۰ از روسیه گرفت. حتی ممکن است ترامپ جلوی تحقیقات در عدم شفافیت برخی مسائل مالی ترکیه را گرفت.
بایدن در ابتدای سال جاری گفته‌بود که اردوغان دیکتاتوری است که باید بهای بعضی کارهای خود را بپردازد. با روی کار آمدن بایدن اوضاع برای اردوغان دشوارتر هم می‌شود. آمریکا خطوط قرمزی را برای ترکیه رسم کرده و آن‌ها را مجبور به پاسخ‌گویی درباره برخی مسائل خواهد کرد. اردوغان فضای آزاد کمتری برای زد و بند با کاخ سفید خواهد داشت. تحریم کردن به خاطر سیستم اس۴۰۰ جدی‌تر از آن هستند که بتوان نادیده گرفته شوند، مخصوصا پس از این‌که ترکیه این سیستم را در اکتبر تست کرد. به نظر برخی از متخصصان روابط خارجی، آنکارا دیگر آن حمایت ترامپ را نداشته و باید رفتار اقتصادی و سیاسی خود را نظم ببخشد. شاید فعلا نتوانیم ربطی مستقیم پیدا کنیم، اما بعید نیست که کنار گذاشتن البیرق نشانی از آماده شدن ترکیه برای چالش‌های آینده باشد.