کدام عوامل توسعه صادرات گاز ایران را تهدید می کند؟

مهراد عباد

ایران از دارندگان منابع عظیم و از صادرکنندگان گاز در جهان به شمار می رود با این حال علاوه بر غفلت  از ساخت فرصت های جدید، صادرات کنونی گاز ایران هم مورد تهدید است. شرایط برای صادرات گاز ایران سخت تر می شود به ویژه که رقبای ایران در بازار کشورهای همسایه، به طور مشخص روسیه و ترکیه طرح هایی را برای انتقال گاز از ترکیه به اروپا اجرا کرده اند که می تواند نقش ایران در انتقال گاز با لوله به کشورهای غربی را کمرنگ کند. علاوه بر این اتکا به روش های قدیمی هم مانعی در توسعه و حفظ صادرات گاز ایران است. درحالیکه صادرات گاز ایران هم چنان با اتکا به لوله انجام می شود، دیگر کشورها از روش های جدید مثل انتقال از طریق گاز فشرده برای صادرات استفاده می کنند.
عدم تنوع در محصولات صادراتی، تحریم و  دور ماندن از فناوری به تضعیف صادرات گاز ایران دامن می زند. ما در ایران بر صادرات گاز طبیعی و شهری تمرکز می کنیم درحالیکه انواع گوناگونی از گاز در جهان مورد استفاده است. گاز صادراتی تنها گاز متان یا شهری نیست. گازهای صنعتی، سرمایشی، بیمارستانی و … هم در جهان تولید و صادر می شود. تولید دسته های مختلف و تخصصی از گاز منوط به دستیابی به فناوری های جدید است  که متاسفانه در ایران وجود ندارد.
برای مثال در پارس جنوبی منابع عظیمی از گاز هلیم وجود دارد اما توان فنی جداسازی آن از گاز طبیعی در اختیار ایران نیست. قطر از پنج سال پیش با راه اندازی چهار کارخانه برای جداسازی گاز هلیُم به عنوان یک کالای گران قیمت از مخازن مشترک اقدام کرده است اما  متاسفانه ایران هیچ فکری برای استفاده از این منابع ندارد.
هشت سال پیش یکی از بندهای قرارداد ایران با شرکت فرانسوی توتال جداسازی هلیم بود. پس از خروج توتال از این قرارداد به دلیل تحریم، با چین و روسیه برای جداسازی هلیم قراردادهایی بسته شد که هر دو انجام نشد. پس از آن این کار را به شرکت های خصوصی ایرانی سپردند اما این شرکت ها هم موفق به انجام آن نشدند چراکه دسترسی شرکت ها به فناوری لازم محدود شده است. نکته دیگر اینکه در دانشگاه های کشور هم زمینه تحصیل افراد در رشته های مرتبط با توسعه فرآورده های گاز فراهم نشده است.
در سال های گذشته دولت انگیزه ای برای تنوع بخشی به سبد محصولات صادراتی گاز نداشته و تحریم ها هم این بی توجهی را تشدید کرده است. فروش خوب محصولات صادراتی گاز ایران منوط به تحرکات دیپلماتیک و برقراری روابط خوب با دیگر کشورها به ویژه همسایگان است، تا سهم ایران در بازار منطقه و قدرت اثرگذاری آن بر بازار تضعیف نشود.
صادرات گاز در ایران بیشتر دولتی است و سهم بخش خصوصی از آن کمتر از ۴ درصد است. بخش خصوصی در صادرات بعضی انواع گاز مثل ال پی جی  فعالیت می کند درحالیکه می تواند  به دیگر حوزه های گاز صنعتی هم وارد شود. کسب وکارها در تولید و صادرات انواع گاز پرسود و درآمد است اما به فناوری هایی نیاز داریم که چند کشور خاص آن را در اختیار دارد.  می توانیم با برقراری ارتباطات خوب و توسعه رشته های دانشگاهی مرتبط به این فناوری دست پیدا کنیم. فراموش نکنیم که  توان توسعه محصولات فرآورده های گاز در ایران وجود دارد. یک نمونه آن تولید گاز بیهوشی است که  ایران در آن با قدرت ظاهر شده و این محصول را به همه کشورهای خاورمیانه صادر می کند.