چرا بیماری های همه گیر در ایران تلفات زیادی می گرفت؟

پس از توسعه روابط اقتصادی در بین ملت های مختلف جهان و افزایش مبادلات تجاری به وسیله کشتی ها، بیماری های واگیردار مثل طاعون و وبا با سرعت بیشتری نسبت به قرن های گذشته شیوع پیدا کرد.  قرنطینه یکی از راه حل های کشورها برای کنترل همه گیری بیماری ها بود. هرچند در ایران هم مسئله قرنطینه مورد توجه قرار گرفت اما هیچ گاه به طور علمی و موثر ایجاد نشده است. 
در فرهنگ دهخدا قرنطینه را جایی در نظر گرفته اند که در آن مسافران و عابران را بررسی و از ورود بیماران جلوگیری می کنند. این کلمه از واژه «کاران تن» در زبان فرانسه گرفته شده است. در فرهنگ بریتانیکا هم قرنطینه را به سیستم بازدارنده و توقیفی کشتی ها و انسان ها از نظر بهداشتی استفاده می کنند یعنی جایی که بار در آن تخلیه می شود و اشیای مشکوک به آلودگی ضدعفونی می شود.
بعضی می گویند بهترین معادل فارسی قرنطینه حصار بهداشتی است که محدود کردن جابه جایی انسان ها یا حیوانات در معرض بیماری های واگیر دار را شامل می شود. این کار از سال های دور در کشورها رایج بوده است. مارکوپولو در یکی از گزارش های خود نوشته وقتی به دروازه شهر تبریز رسیده طاعون در شهر شایع بوده و چون دروازه های شهر را به علت بیماری بسته بودند، او ناچار شده چهل روز را در این شهر بگذارند.
پژوهشگران در مقاله «مروری بر تاریخچه مشکلات ایجاد قرنطینه در ایران در دوره ناصرالدین شاه» نوشته اند باوجود سابقه طولانی ایران در زمینه قرنطینه، به دلیل گسست های تاریخی کمتر تجربه نسل های مختلف در این زمینه انباشت شده است به همین دلیل بیماری های همه گیر در کشور طی سال ها تلفات زیادی از مردم ایران می گرفت و البته به طور معمول از کشورهای همجوار وارد ایران می شد.
ایجاد قرنطینه دولتی با نام امیرکبیر در ایران همراه شده است اما سابقه ای طولانی تر از صدارت او در کشور دارد. قرنطینه به دوران حضور پزشکان غربی در ایران مثل دکتر کرمیک پزشک عباس میرزا یا مکنیل باز می گردد. بیشتر قرنطینه های قبلی در ایران، داخل کشور و در محدوده شهرها اجرا می شده است. برای مثال در سال ۱۲۳۷ هجری قمری یا ۱۸۲۲ میلادی، در زمان همه گیری بیماری وبا در شیراز یا ده سال بعد در سال ۱۸۳۲ میلادی در زمان همه گیری طاعون در تبریز، این دو شهر قرنطینه شد. در زمان امیرکبیر قرنطینه گسترده تر از گذشته اجرا شد. برای مثال در سال۱۸۵۱ میلادی در زمان شیوع بیماری وبا، امیر کبیر دستور داد مرز ایران و عراق را قرنطینه کنند. قرنطینه در جلفا  در سال۱۸۷۷ میلادی هم به دنبال شیوع وبا در رشت اجرا شد.
بررسی هزاران سند تاریخی نشان می دهد در دوره های شیوع بیماری های همه گیر در دوره قاجار، دولت های استعماری به عملکرد حاکمیت ها درباره قرنطینه شکل می دادند. برای مثال دولت بریتانیا به دلیل منافع تجاری قرنطینه در سواحل خلیج فارس را به شدت دنبال می کرد. پژوهشگران با بررسی اسناد تاریخی به جا مانده از دوره های مختلف همه گیری بیماری ها در ایران به این نتیجه رسیده اند که مهم ترین پیامد داخلی بیماری های همه گیر در آن سال ها کاهش جمعیت کشور بود تا جایی که در سال ۱۸۷۳ میلادی، همه گیری وبا و طاعون جمعیت ایران را به شش میلیون نفر کاهش داد. اثر مستقیم این میزان کاهش جمعیت، رکود صنعت و حتی تجارت بود.
در بسیاری از موارد منشا بروز بیماری های همه گیر خارج از ایران بوده و عثمانی و هندوستان به ایران آمده و از ایران به کشورهای دیگر سرایت کرده است. یک دلیل عمده سرایت و تلفات بالای بیماری در آن سال ها ناکارآمدی دولتمردان وقت بود تا جاییکه بیماری فرصت می یافت تا سر حد نابودی مردم یک روستا یا ناحیه به کار خود ادامه دهد.