هژمونی دلار پایان می یابد؟

نقش بین الملللی دلار، از ویژگی های مهم اقتصاد جهانی در سال های پیش از جنگ جهانی دوم است. دلار در جایگاه پرطرفدارترین ذخیره ارزی جهان، بیشترین میزان مبادلات جهان را به خود اختصاص داده است. به طور تقریبی دو سوم ذخایر ارزی بانک های مرکزی جهان و حدود دو سوم تجارت بین المللی با دلار انجام می شود. نهاهایی مثل صندوق بین المللی پول و بانک جهانی هم با اتکا به دلار، فعالیت های خود را پیش می برند.
نقش بین المللی دلار به عنوان ذخیره ارزی به تثبیت جایگاه جهانی آمریکا در عرصه اقتصادی و سیاسی کمک کرده است. متغیرهایی مثل استحکام و برتری اقتصادی، توان بالای سیاسی و نظامی، نظام حقوقی با ثبات و مورد اعتماد باعث شده با وجود پایین بودن نسبی میزان بهره دلار، گرایش به آن در سطح جهانی گسترده شود. این فرصتی بی نظیر برای آمریکاست که به کانون بزرگ جذب کالا، خدمات و سرمایه های دیگر کشورها تبدیل شده است.
درحال حاضر آمریکا بزرگترین بدهکار در سطح جهان است. هژمونی بالای دلار با وجود امتیازاتی که برای آمریکا داشته، باعث کسری موازنه تجاری آن شده است که بر ادامه سلطه آمریکا اثر می گذارد. با کاهش نسبی هژمونی اقتصادی آمریکا، برخی کشورها تلاش می کنند جایگزین منطقه ای برای دلار پیدا کنند. برای مثال اتحادیه اروپا تلاش کرده ارزش های خود را با یورو جایگزین کنند و تشکیل بلوک های ارزی منطقه ای در آسیا و آمریکای جنوبی و .. هم دور از انتظار نیست. با این حال براساس داده ها سهم یورو از کل ذخایر ارزی جهان تنها ۲۰ درصد است که در مقابل آن، دلار با تفاوت بسیار، سهم ۶۳ درصدی را از آن خود کرده است.
از دیگر رقبای دلار آمریکا در چند سال اخیر، یوان چین است. چین تلاش می کند نفوذ خود را از طریق طرح یک کمربند، یک جاده گسترش دهد تا توانایی های رهبری جهانی مورد نیاز داشته باشد. هرچند چین براساس شاخص تولید ناخالص داخلی، دومین اقتصاد بزرگ جهان است اما برای نیل به موقعیت سلطه و هژموین این کافی نیست و به شرایط دیگری هم نیاز است. بنابراین تحلیل گران می گویند یوآن برای به چلاش کشیدن دلار آمریکا به زمان بیشتری نیاز دارد با این حال روند بین المللی سازی یوان چین ادامه دارد.
یک بررسی ایرانی درباره ادامه هژمونی دلار آمریکا براساس تحرکات چین و اتحادیه اروپا، به این نتیجه رسیده است که اراده و تولید کالاهای عمومی از جانب آمریکا در کوتاه مدت و میان مدت، بر هژمونی دلار اثر دارد. این پژوهشگران می گویند هژمونی دلار با توجه به این عامل، با فراز و فرودهایی ادامه پیدا می کند اما در بلندمدت، امکان شکل گیری نظام پولی متکثر چند ارزی و تبدیل دلار به ارزی در میان سایر ارزها وجود دارد.
برای مطالعه بیشتر مقاله «هژمونی دلار در سده بیست و یکم» را بخوانید. این مقاله در نشریه مطالعات اقتصاد سیاسی بین الملل در بهار و تابستان سال ۱۴۰۰ منتشر شده است.