مویرگ های بخش خصوصی در خدمت مدیریت بحران

گفت وگو با پدرام سلطانی

 نقطه آغاز حرکت پویش نفس کجا بود؟
این بحران از تک تک شهروندان تا بنگاه های اقتصادی را درگیر کرده است. ما هم فکر کردیم که بخش خصوصی می تواند برای پشتیبانی از مدیریت بحران و تامین نیازمندی های بیمارستان ها و شبکه درمانی کشور وارد میدان عمل شود. تعدادی از شرکت های بزرگ به طور مستقل کارهایی را انجام داده بودند اما اندازه بحران بزرگتر از میزان این کمک ها بود. به همین دلیل تلاش کردیم در قالب یک پویش، اقدامات شرکت ها را متمرکز کنیم. با تقسیم کاری که بین اعضای پویش انجام شد و کمک گرفتن از اتاق های بازرگانی، به ویژه اتاق های تهران و ایران برای تقویت میزان کمک ها و یاری گرفتن از بنگاه های کوچک و متوسط اقدام کردیم. از تجربه، توان و تخصص اعضا برای تامین لوازم مورد نیاز یا تولید آن ها به طور وسیع در داخل کشور، و هم چنین در پیدا کردن این اقلام و  تامین آن از خارج از کشور استفاده کردیم.
از پویش چطور استقبال شد؟
استقبال فعالان اقتصادی و دیگر شهروندان از پویش نفس بیش از انتظار ما بود.  بسیاری به طور معنوی از پویش حمایت کردند و حمایت های مالی هم قابل توجه بود. با پشتیبانی همین حمایت ها کار تهیه اقلام مورد نیاز و اهدای آن به بیمارستان ها را آغاز کردیم. در بُعد دیگر، تولید لباس های مورد نیاز کادر درمان و بیماران را با بهره گیری از توان داخلی دنبال کردیم. برای تهیه اقلامی که در کشور کمبود آن وجود دارد اما امکان تولید سریع آن نیست، از شبکه خارج از کشور  کمک گرفتیم. این شبکه امکان تهیه اقلام مورد نیاز از معتبرترین  تولیدکنندگان با مناسب ترین قیمت ها را برای پویش نفس فراهم کرد. یک کلینیک خاص بیماران حاد تنفسی با همت اعضای پویش نفس ساختیم که برای معاینه سرپایی بیماران استفاده می شود و به کم کردن بار بیمارستان ها کمک می کند. کلینیک نفس در میدان صادقیه ساخته شده و تا پیش از آغاز سال ۹۹ با تکمیل تجهیزات به بهره برداری رسید.
سابقه چنین حرکتی پیشتر در بخش خصوصی وجود داشت؟ چه تجربه ای پشت راه اندازی پویشی مثل نفس بود با توجه اینکه جنس بحرانی که امروز کشور با آن درگیر شده هم متفاوت از بحران های گذشته است.
فکر می کنم بخش خصوصی در هر بحرانی که کشور به آن دچار شده، به کمک آمده است. تا جایی که حافظه من یاری می کند، در زلزله های رخ داده در دو سه سال اخیر مثل زلزله کرمانشاه یا آذربایجان یا در سیلی که در آغاز سال گذشته رخ داد، یا در سیل ماه های اخیر در استان سیستان و بلوچستان، بخش خصوصی در تهیه ارزاق اولیه مورد نیاز و اهدای اقلام به کمک آمد و در مرحله بازسازی هم با برعهده گرفتن ساخت بعضی ساختمان ها به یاری شتافته است. تجربه  دیگری که در بخش خصوصی در فعالیت هایی این چنینی داریم، پویش «ایران من» برای ساخت مدرسه در مناطق کم برخوردار کشور است. از  عمر این پویش چهارسالی می گذرد و تا امروز صدها مدرسه به نام ایران من در ۱۹ استان کشور ساخته است. درواقع تجربه کار اشتراکی در بخش خصوصی در قالب کمپین ها که در فارسی به آن پویش می گوییم، برای کمک به مدیریت بحران را داشته ایم اما بحران کرونا با بحران های گذشته متفاوت است. یک تفاوت عمده آن در همه گیری آن است به این معنا که همه کشور را فراگرفته و محدود به یک شهر یا استان نیست. دوم اینکه این بحران، یک بحران مربوط به حوزه سلامت است که در دهه های گذشته سابقه رویارویی با آن را نداشتیم. بحران کرونا ملاحظات خاص خود را دارد و امروز، نیازهایی به دلیل بروز آن ایجاد شده که مشابه نیازهای سیل و زلزله نیست. ما مجبوریم بخشی از اقلام مورد نیاز امروز را از خارج از کشور وارد کنیم. به همین دلیل کار پویش نفس، نسبت به تجربه های گذشته اتاق های بازرگانی و بخش خصوصی در بحران ها، گسترده تر است. خوشبختانه در نفس با تعریف کارگروه های مختلف و تقسیم کار به نتایج خوبی رسیدیم و تلاش کردیم به نوعی سازماندهی  برسیم که متناسب با شرایط بحران کنونی است.
با همه گیری ویروس کرونا در ایران، بسیاری از مسئولان در اظهارنظرهایشان از سنگینی بار تحریم ها برای مدیریت آسیب های کرونا و مقابله با آن می گویند. تحریم از چه ناحیه ای به مدیریت این بحران آسیب می زند؟ و اینکه در پویش نفس تحریم ها برای شما محدودیت هایی ایجاد کرده یا خیر؟
تحریم بار بزرگی بر دوش کشور است. من فکر می کنم آنچه کشور را بیشتر در فشار قرار داده، ضعف مالی دولت است. کاهش شدید فروش نفت بنیه مالی دولت را برای خریداری اقلام مورد نیاز و صرف بودجه لازم در داخل کشور برای حمایت از بخش های آسیب دیده محدود کرده است. شاید بتوان این را مهم ترین اثر تحریم دانست. تحریم هم توان مالی دولت را برای رسیدگی به آسیب های بحران تضعیف کرده و هم قدرت اقتصادی اش را برای مقابله با تحریم ها کاهش داده است. بنگاه های اقتصادی به واسطه فشارهای ناشی از تحریم در دو سال گذشته و رکودی که در اقتصاد کشور ایجاد شد، که بخشی از ناشی از ضعف های مدیریتی در داخل بود، توان گذشته را برای کمک گسترده به آسیب دیدگان بحران ندارند. در شرایط کنونی کمک های بخش خصوصی به نوعی از خودگذشتگی است. به اصطلاح از گوشت تن خودشان می کنند تا به کشور کمک کنند. بسیاری از بنگاه های ما در سال جاری سودی نداشتند. همه گیری کرونا درآمدهای شبِ عید این بنگاه ها را نقش بر آب کرد و در کنار عواملی که به آن اشاره کردم، توان مالی بنگاه ها را تضعیف کرد. درواقع این تنها دولت نیست که از تحریم و کاهش درآمدهای نفتی صدمه دیده است. تحریم با اثرگذاری بر شیوه مدیریت دولت ها و محدودیت منابع آن ها بخش خصوصی را هم متاثر کرده است. با این حال باید گفت نقطه قوت بخش خصوصی در شرایط تحریم و بحران کرونا این است که با بهره گیری از شبکه مویرگی برون مرزی خود، هنوز قدرت جابه جایی پول را به اندازه تامین بعضی نیازهای امروز دارد. ما از همین ظرفیت ها برای خرید و ارسال اقلام مورد نیاز استفاده می کنیم.
جسته و گریخته از فعالان اقتصادی در شبکه های اجتماعی شنیدیم که از واکنش های دولت گلایه می کنند. به خصوص در همکاری برای  حمایت از بنگاه های آسیب دیده. علت را در چه می بینید؟
در بخش مربوط به حمایت از بنگاه های آسیب دیده دولت همکاری لازم را ندارد. البته باید به این نکته هم اشاره کنم که دولت برای همکاری در این زمینه توان لازم را هم ندارد. در شرایطی مثل امروز، دولت ها باید سیاست های انبساطی را در پیش بگیرند و اجرای این سیاست ها به پول نیاز دارد، درحالیکه دولت آه در بساط ندارد و دستش بسته است. البته انتظار بخش خصوصی صرفا پرداخت پول نیست. دولت می توانست و می تواند با اجرای سیاست های دیگری به کاهش آسیب های بحران بر کسب وکارها کمک کند. برای مثال رسیدگی سریع تر به مرزها، تنظیم پروتکل های مربوط به قرنطینه و بهداشت با کشورهای هم مرز و جلوگیری از بستن مرزها برای تردد کالا از جمله این سیاست هاست. با اجرای بعضی از این سیاست ها دست کم تجارت، صادرات و واردات کشور ادامه پیدا می کرد و همین کمکی برای دولت و ارزآوری بود. به دلیل بسته شدن مرزها صاردات کالاهای فاسدشدنی و تازه خوری مثل محصولات کشاورزی متوقف شد درحالیکه با اقدام سریع دولت، رخدادهای دیگری می توانست رقم بخورد. چابکی لازم در این بخش از دولت دیده نشد. در زمینه امهال بدهی ها یا پرداخت های قانونی لازم توسط بنگاه ها هم، حمایت های دولت کمرنگ و ضعیف است و فکر می کنم دولت در این بخش ضعف نشان می دهد.
در همکاری پویش نفس با سازمان های مرتبط در بخش درمان و سلامت چالشی وجود دارد؟ آیا دستی که بخش خصوصی برای همکاری دراز کرده را فشرده اند یا خیر؟
فکر می کنم در این بخش مشکلی نداریم. کشور محتاج کمک است و آغوش دولت برای دریافت کمک های بخش خصوصی باز است. کمتر موردی از مقاومت یا مخالفت دولت در این زمینه وجود داشته است. غیر از نظام کنترلی که وزارت بهداشت بر توزیع اقلام اهدا شده گذاشته که کار کمک رسانی را کمی کند می کند، مسئله دیگری نداشتیم. برای خروج و ورود اقلام به هر استان باید مجوز بگیریم و در جاده به طور متعدد کنترل هایی انجام می شود که روند توزیع را کند می کند. به هرحال تلاش وزارت بهداشت بر همکاری بوده است.
و همکاری رسانه ها چطور؟
در پویش نفس برای اطلاع رسانی کارهایی انجام شده و این پویش در صفحات شبکه های اجتماعی هم دیده شده است. خبرنگاران هم به تولید بیشتر خبر درباره اقدامات پویش کمک کرده اند اما هنوز جای کار بسیار است. خبرنگاران هرچه بیشتر اخبار پویش نفس را پوشش دهند، برای پویش بهتر است.
پویشی مثل نفس در دیگر کشورها به طور موازی کار می کند؟
تا جاییکه اخبار را رصد کردم، ندیدم که بخش خصوصی در دیگر کشورها در قالب کار اشتراکی و همگرا به مدیریت بحران کمک کند. البته بعضی ثروتمندان تراز اول در کشورهای مختلف به طور شخصی یا بنگاه های خصوصی به مردم کمک مالی کرده اند اما به طور گروهی و در قالب یک پویش، موردی ثبت نشده است. از این نظر کاری که در پویش نفس می کنیم را می توان یک الگو برای دیگر کشورها در نظر گرفت. بنگاه های کوچک و متوسطی که به تنهایی توان کمک به مدیریت بحران را ندارند، در قالب پویشی مثل نفس به یک کمک بزرگ برای عبور از بحران تبدیل می شوند. توان این بنگاه ها اگر مجتمع شود، اثر قوی تری بر بحران دارد. ما می توانیم یک الگوی خوب برای دیگر کشورها باشیم اما نقطه ضعف هایی هم در این زمینه داریم. از جمله که در ایران در مقایسه با سایر کشورها، به سازمان های مردم نهاد یا همان سمن ها کمتر پروبال می دهند. شاید به دلیل فقدان همین سمن هاست که ما جز کشورهایی هستیم که به پویش نیاز داریم. در کشورهای دیگر سمن ها تا اندازه زیادی بار مسئولیت را بر دوش می کشند. سازمان های جامعه مدنی نقش مهمی در این بین دارند. ما در پویش نفس هم وظیفه خودمان را به عنوان بخش خصوصی اجرا می کنیم و هم مشابه یک سمن هستیم.
در مورد طرح های لازم برای حمایت از بنگاه های آسیب دیده چه نظری دارید؟ در آینده نزدیک یا به اصطلاح پساکرونا؟
اکنون در فاز امداد هستیم و بیشتر تمرکز ما روی امدادگری است. تا روشن شدن ابعاد اقتصادی همه گیری این بیماری بر کسب و کارها باید کمی تامل کرد و بعد درباره طرح هایی که لازم است اجرا کنیم، نظر داد. در یکی ازکارگروه های پویش مطالعه بر آثار اقتصادی کرونا انجام شده است و با بررسی دقیق یافته های این مطالعه، تلاش می کنیم بهترین راه حل ها را پیشنهاد کنیم.