محیط زیست در خطر
محمد دادگر،دکتری سیاست‌گذاری منطقه‌ای/ آینده نگر
سواحل مکران واقع در جنوب استان سیستان و بلوچستان و شرق استان هرمزگان، به لحاظ موقعیت نسبی نسبت به سایر مناطق کشور دارای ویژگی‌های منحصربه‌فرد است. عمده‌ترین این خصوصیات عبارت است از: دوری و بعد فاصله- گسستگی فضایی- ارتباط با دریای آزاد و مرزهای طولانی و ویژه در خشکی. این منطقه نسبت به سایر مناطق دورترین فاصله را نسبت به تهران دارد و فاصله نقاط شهری و روستایی نسبت به یکدیگر نسبت به سایر استان‌ها بیشتر است که این امر باعث حاشیه‌ای بودن این منطقه نسبت به سایر استان‌ها شده است. همین‌طور این منطقه به دلیل موقعیت خود دارای مرزهای خشکی با کشور پاکستان و مرز آبی با کشورهای حوزه خلیج‌فارس است و از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های طبیعی زیادی برخوردار است که منجر به اهمیت ژئواستراتژیک آن در مقیاس ملی و بین‌المللی شده است. مجاورت با آب‌های آزاد بین‌المللی که تنها در انحصار سواحل مکران است، موقعیت استراتژیک ویژه‌ای را برای منطقه و کشور به وجود آورده است. از سوی دیگر قرارگیری در مسیر کریدورهای بین‌المللی و استقرار این منطقه در مبدأ محور شرق کشور اهمیت استراتژیک آن را دوچندان کرده است. این در حالی است که پسکرانه مناسب در خشکی، ظرفیت توسعه‌ای بالقوه‌ای ایجاد می‌کند که می‌تواند با برنامه‌ریزی به یک پتانسیل بالفعل تبدیل شود. عمق مناسب آب در سواحل مکران بستر مناسب کشتیرانی تجاری را مهیا می‌سازد که در کنار ویژگی دسترسی به آب‌های آزاد بین‌المللی می‌تواند نقش تجاری و اقتصادی منطقه را افزایش دهد. نزدیکی سواحل مکران به شبه‌قاره هند و توانایی طبیعی آن در ایفای نقش پوششی بر بنادر در حوزه خلیج‌فارس از طریق کنترل تنگه هرمز و اشراف آن بر سواحل جنوبی دریای عمان و بالتبع به سواحل مزبور امکان کنترل دقیقی را بر خط تجاری- نظامی در اقیانوس هند داده است.
اصولاً به لحاظ اصول ژئواستراتژیکی مسئله امنیت چاه‌های نفت و بالتبع خلیج‌فارس و آبراهه‌ها منتهی به آن با امنیت و حفظ ثبات سواحل دریای عمان (مکران) به هم گره خورده است. به‌هرحال اگر خطی از شبه‌جزیره جاسک به خلیج گواتر وصل گردد، این خط ساحل امنیتی ایران است. از سوی دیگر تمرکز فعالیت‌ها و تجمع زیرساخت‌های موجود در تنگه هرمز و منطقه خلیج‌فارس، موجب فشار مضاعف بر تنگه هرمز و وابستگی بیشتر به آن می‌شود. این در حالی است که پهنه ساحلی مکران در مدخل ورودی تنگه هرمز قرار دارد و دسترسی بسیار آسان‌تری به خطوط دریانوردی بین‌المللی را برای ترانزیت کشور ایجاد می‌کند به‌طوری‌که شکل‌گیری زیرساخت‌های لازم دراین‌ارتباط می‌تواند وابستگی به تنگه هرمز را کاهش و موقعیت منطقه را ارتقا دهد که درنهایت منجر به شکوفایی جایگاه منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی این منطقه خواهد شد. همین‌طور تقویت قدرت و بهره‌برداری از توان منطقه مکران می‌تواند قدرت منطقه‌ای کشور در زمینه‌های مختلف نظامی، اقتصادی و سیاسی توسعه دهد.
پروژه خط یک انتقال آب ۸۲۰ کیلومتری به سیرجان (به اتمام رسیده است)، خط دوم انتقال آب ۱۵۵۰ کیلومتری به استان‌های خراسان جنوبی و رضوی، خط سوم انتقال آب ۹۲۰ کیلومتری به استان اصفهان، خط چهارم انتقال آب ۸۲۰ کیلومتری به زاهدان و زابل تعدادی از پروژه‌هایی است که سواحل جنوب و دریای مکران با هزینه‌های هنگفت به‌منظور توسعه، جلوگیری از مهاجرت، توسعه اجتماعی و ایجاد اشتغال در مناطق شرقی کشور در حال انجام است. همین‌طور خط لوله گوره- جاسک طولانی‌ترین خط لوله انتقال سوخت‌های فسیلی (نفت ترش و میعانات گازی) در خاورمیانه به طول تقریبی ۱۰۰۰ کیلومتر و سرمایه‌گذاری بالغ‌بر ۱.۸ میلیارد دلار است که علاوه بر تمرکززدایی از صادرات نفت ایران از پایانه نفتی خارک و دور زدن تنگه هرمز به‌عنوان یک نقطه استراتژیک آسیب‌پذیر جهت صادرات نفت در منطقه خاورمیانه، امکان صادرات گاز میدان گازی پارس جنوبی از این پایانه و مسیر کوتاه‌تر برای کشتی‌های ترابری را فراهم می‌کند.
با تمامی پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های در حال انجام، به نظر می‌رسد در بهترین حالت اجرای آن‌ها منجر به توسعه برون‌زا مبتنی بر درآمد و منفعت اقتصادی، استفاده از دانش بیرونی، تأکید بر خوشه‌ها و تجمع‌های فعالیتی برون‌زای (عموماً دولتی) براساس راهبردها و تقسیم کار ملی و جهانی و نهایتاً توسعه فوری و مقطعی سواحل مکران و مناطق شرقی کشور شود. سواحل مکران در کنار تمامی پروژه‌های بزرگ عمرانی و توسعه برون‌گرای و استقرار هاب انرژی و صنایع بزرگ‌مقیاس -که ممکن است برای مردم ساکن در آن به‌جز آلودگی‌های فراوان زیست‌محیطی همچون عسلویه منفعت دیگری نداشته باشند- نیاز به توسعه درون‌زا بر مبنای توانمندسازی مردم ساکن، استفاده از مزیت‌های نسبی منطقه، تأکید بر توسعه بطئی و بلندمدت، تأکید بر استفاده از منابع مالی و انسانی درون منطقه، تأکید بر اشتغال پایدار و توزیع و انتشار منافع توسعه و درآمد درون منطقه و نوآوری و کارآفرینی منطقه‌ای بر مبنای مزیت‌های نسبی آن همچون شیلات، آبزی‌پروری، پرورش ماهی در قفس، صنایع تبدیلی-تکمیلی و… در راستای توانمندسازی و افزایش سطح آموزش و سواد ساکنین شهرها و روستاهای سواحل مکران را دارد.
