صبر کنیم تا گفتمان شکل بگیرد

مهرداد زاهدیان، عضو کمیته شورای نظارت بر بخش کارآفرینی

فیلمی که بتواند با مخاطب ارتباط دقیقی برقرار کرده و روایتی جذاب دارد، یک فیلم خوب است. شاخص های تعریف فیلم خوب در سینما تعریف شده است و سینمای مستند هم فارغ از این مشخصات نیست. زمانی که به سینما به عنوان یک هنر نگاه می کنیم، صحبت از موضوعات مختلف در این هنر تفاوتی ایجاد نمی کند. برای مثال نمی توانیم بگوییم فیلم پرتره که ویژگی های مشخصی دارد، زمانی که از زندگی یک کارآفرین ساخته می شود، متمایز  و متفاوت است. از این منظر، به وجود شاخصه هایی برای تفاوت فیلم های مستند صنعتی باور ندارم. اما در اینجا می توان به یک دسته بندی رسید. زمانی که از مستند صنعتی صحبت می کنیم، به مجموعه ای از جزییات اشاره می کنیم. از گونه ای فیلم حرف می زنیم که معطوف به تولید و عرضه یک خدمت یا کالا اقتصادی است و ممکن است آن فیلم نگاهی هم به جامعه مصرف کننده بیندازد. از این منظر، یک مستند صنعتی داریم که از آن کاربردی انتظار می رود اما زمانی که از یک فیلم به عنوان اثری هنری در سینما که یک هنر است، صحبت می کنیم، از نظر من مستند صنعتی تفاوتی پیدا نخواهد کرد. برای مثال، مستند شیشه اثر  برت هانسترا، براساس آنچه در کارگاه ساخت شیشه می گذرد، ساخته شده است. در زمان تماشای این فیلم با یک محصول هنری رو به رو هستید و وجه کاربردی آن ملاک شما نیست. فیلم ساز به ساخت شیشه به عنوان یک موضوع هنری نگاه کرده و همین را ارائه کرده است. از این منظر این مستند شبیه به دیگر آثار سینمایی است. اما اگر به دنبال کاربرد فیلم های مستند صنعتی هستیم، باید در این دسته بندی به تعاریف خاص خود برسیم. 
کارنامه فیلمسازی ما در تولید فیلم های مستند کاربردی در زمینه صنعت موفق نیست چراکه سازوکارهای آن در کشورمان وجود نداشته و در آن زمینه آموزش های لازم برقرار نشده است. جامعه هدف، ناشناخته مانده و هرگز تحلیل نشده است. از سوی دیگر سفارش دهندگان  هم تعریف روشنی از آنچه می خواهند ندارند. گاهی هدف کاربرد با تبلیغات مخلوط می شود گویی مرز روشنی ندارد. ما در ساخت این نوع فیلم نه در گذشته و نه در حال، واجد مزیت نیستیم و نمی توانیم در این مورد گفت وگو کنیم. 
ارزیابی اینکه در زمینه مستند صنعتی موفق هستیم و خواهیم بود به نگاه ما به مسیر و تمامیت سینما بستگی دارد. سینما مستند صنعتی تابعی از کل جریان سینماست و اگر نگاه خوش بینانه ای به آن داریم و فکر می کنیم رو به توسعه است، پس سینمای مستند صنعتی را هم می توان رو به توسعه دانست. از نظر من اما حرکت ما در مسیر ساخت فیلم های مستند صنعتی، یک حرکت سینوسی است. در این نوع حرکت، گاه اوج می گیریم و گاه در حضیض قرار داریم. استمراری وجود ندارد که بتوانیم آن را تحلیل کنیم. گاهی جلو می رویم و گاه به عقب، درحالیکه نمی توانیم بگوییم هیچ اتفاقی خوبی هم نیفتاده است. 
در ساخت مستندهای صنعتی در کشورمان بی تجربه نیستیم. اولین مستندهایی که با این موضوع در ایران ساخته شده، مستندهای کامران شیردل درباره تولید پیکان در کارخانه ایران ناسیونال است. فیلم های صنعتی دیگری هم در سینمای مستند ایران تولید شده و این موضوع تازه ای در این وادی نیست. اما اینکه تشکیلاتی مثل اتاق بازرگانی تهران، وزارت صمت یا دیگر متولیان اقتصاد کشور توجه به طور ویژه  به این مسئله توجه کرده و از تولید فیلم های مستند صنعتی حمایت کنند، رخدادی جوان و فرخنده است. 
لازمه تولید آثار هنری حمایت مالی است. این گزاره در تاریخ هنر هم مشهود است. برای مثال اگر حمایت کلیسا نبود، مجموعه نقاشی های خارق العاده  داوینچی یا مجسمه های میکل آنژ خلق نمی شد. در زمینه هنر سینما، به ویزه فیلم مستند که چرخه تولید و عرضه آن در کشور ما ناقص است، حمایت هایی از این دست را باید به فال نیک گرفت و باید به استمرار آن تا زمان استقلال فیلم سازان و عرض اندام این زمینه به عنوان ژانری مستقل در سینمای مستند امیدوار بود. 
در ایران، جمع آوری آثار با موضوعاتی مثل صنعت و معدن و کارآفرینی یک حرکت تازه است. جشنواره  فیلم های صنعتی هم در کشور برگزار می شود که متولی آن جهاد دانشگاهی است و البته جشنواره جوانی است. مسئله تولید فیلم های صنعتی و معدنی در سال گذشته در جشنواره سینما حقیقت مطرح شد و در دور تازه هم با موضوع کارآفرینی، فیلم هایی داوری خواهدشد. از این منظر با یک پدیده نو رو به رو هستیم. به همین دلیل برای پاسخ به این سوال که آیا گفتمانی بین فیلم سازان و بدنه جامعه اقتصادی شکل گرفته یا خیر؟ باید کمی صبر کنیم. تا پیش از این حرکت های انفرادی در این زمینه ثبت شده است. برای مثال یک کارگردان فیلمی در زمینه تجارت، صنعت یا معدن ساخته و دیده شده است. اما حرکت های منسجم، کمتر در سال های گذشته سابقه داشته است. آیا ارتباطی که از این مسیر بین دو سوی ماجرا برقرار شده، می تواند زمینه ساز گفتمان شود و جریانی در تولید و ساخت فیلم هایی با این رویکرد ایجاد کند؟ باید برای پاسخ، کمی صبر کرد.
*آینده نگر