رفاه شکننده است

نوع اشتغال سرپرست خانوار بر درآمد، فقیر بودن یا نبودن خانوار و هم چنین میزان فقر خانوار اثرگذار است. بنابراین می توان شاغلان را در دو بخش عمده عمومی و خصوصی در نظر گرفت. مشاغل عمومی به طور عمده زیر نظارت دولت و بنگاه های عمومی کار می کند و مشاغل خصوصی، همه مشاغل در کسب وکارهایی با مالکان خصوصی را در بر می گیرد. بعضی محاسبات نشان می دهد درصد فقر در بین شاغلان بخش خصوصی بیشتر است و شاغلان این بخش نسبت به شاغلان بخش عمومی از سطح رفاه کمتری برخوردارند. درواقع در مناطق شهری ۱۲.۱ درصد و در مناطق روستایی ۶.۷ درصد از شاغلان بخش عمومی فقیرند و این ارقام برای شاغلان در مناطق شهری و روستایی در بخش خصوصی به ترتیب به ۴۷.۳ درصد و ۴۰ درصد می رسد. یک دلیل عمده در رسیدن به این نتیجه، روی آوردن به مشاغل آزاد در شرایط اوج بیکاری است. بیشتر کارکنان در مشاغل آزاد درواقع درآمد کم را به بیکاری و فقدان درآمد ترجیح داده اند. این در حالی است که با توسعه کسب وکارهای بهره ور و اصلاح و نظارت بر اجرای قوانینی مثل حداقل دستمزد، امنیت محیط کار و قوانین کار کودکان، درآمد کارگران و در نتیجه فقر متاثر شده و بهبود پیدا می کند.
هم چنین  اشتغال سرپرست خانوار در بخش های کشاورزی، صنعت و خدمات هم در فقر خانوار اثرگذار است. به طور معمول انتظار می رود شاغلان در بخش کشاورزی از سطح رفاه پایین تری برخوردار باشند. یافته ها نشان می دهد بیشتر شاغلان فقر به ویژه در کشورهای درحال توسعه، در روستاها زندگی می کنند و جمعیت فقرا در بخش کشاورزی متراکم شده است. درآمد بیشتر کشاورزان در کشورهای درحال توسعه به عواملی مثل خرید تضمینی، بیمه محصولات و یارانه و عوامل غیراقتصادی مثل خشکسالی و مهاجرت نیروی کار وابسته است.
غیر ازاین، جنسیت هم در تبیین میزان فقر خانوار مورد توجه قرار می گیرد. زنان، اکثریت مهم فقرای جهان را تشکیل می دهند. مقایسه زندگی ساکنان جوامع فقیر در سراسر جهان در حال توسعه نشان می دهد در عمل درهمه جا زنان سخت ترین محرومیت ها را تجربه می کنند. براساس گزارش های مرکز آمار، نرخ بیکاری زنان و مردان در زمستان سال ۹۸، به ترتیب ۸.۲ و ۱۷.۱ درصد بوده و این یعنی احتمال شرکت زنان در یافتن شغل بیش از دوبرابر مردان است. غیر از این، نرخ مشارکت اقتصادی زنان ۱۵.۳ درصد بوده و این یعنی ۸۴.۷ درصد زنان هنوز وارد بازار کار نشده اند. تراکم این میزان از جمعیت زنان  پشت درهای بازار کار در حالی است که در اقتصاد ایران، فرصت های لازم برای جذب این گروه فراهم نشده است. نابرابری در تحصیل موقعیت های شغلی باعث شده احتمال فقر زنان نسبت به مردان افزایش پیدا کند. در سال ۱۹۸۹، در آمریکا یک بررسی نشان داد که دو سوم فقرای بالا ۱۶ سال را زنان تشکیل می دهند. در همین سال بود که برای نخستین بار عبارت «زنانه شدن فقر» ارائه شد.
یک پژوهش با بررسی ریزداده های درآمد-هزینه خانوار مناطق شهری و روستایی در سال ۹۵ تلاش کرده به تحلیلی از وضعیت فقر خانوار براساس سن، جنسیت و نوع خصوصی یا عمومی بودن اشتغال برسد. یافته های آنان برای محاسبه خط فقر نشان می دهد بالاترین و پایین ترین خط فقر در مناطق شهری مربوط به استان های تهران و سیستان و بلوچستان است و بالاترین و پایین ترین خط فقر در مناطق روستایی در استان مازندران و سیستان و بلوچستان ثبت شده است. هم چنین داده های آنان نشان می دهد اثر سن سرپرست خانوار بر احتمال فقر U شکل است. به این ترتیب که احتمال فقر در دوره جوانی نسبت به میان سالی سرپرست بالاتر بوده، در دوره میان سالی کاهش یافته اما در دوره بازنشستگی افزایش پیدا می کند. هم چنین یافته ها نشان می دهد شاغل بودن سرپرست خانوار در بخش کشاورزی نسبت به بخش غیرکشاورزی بر احتمال فقیر بودن افزوده و شاغل بودن سرپرست در بخش عمومی نسبت به بخش خصوصی از احتمال فقیر بودن خانوار کم می کند. اما در این بین، تفاوت معناداری در مناطق شهری و روستایی بین زنان و مردان سرپرست خانوار در ارتباط با احتمال فقر خانوار وجود ندارد.
پژوهشگران در نهایت توصیه کردند سیاستمداران مناطق شهری در استان های تهران، گیلان و سیستان و بلوچستان و گلستان و مناطق روستایی در استان های مرکزی، گلستان و آذربایجان شرقی و سمنان را به طور ویژه مورد توجه قرار دهند. هم چنین باتوجه به افزایش احتمال فقر با اشتغال سرپرست خانوار در بخش های کشاورزی و خصوصی، این دو بخش هم به بازنگری قانونی و توجه ویژه سیاستمداران برای افزایش بهره وری و اشتغالزایی نیازمند است.
برای مطالعه بیشتر مقاله «تحلیل عوامل موثر بر احتمال فقر خانوار در ایران با تاکید بر نوع فعالیت» را بخوانید. این مقاله در فصل نامه علمی مطالعات اقتصادی کاربردی ایران در زمستان سال ۹۹ چاپ شده است.