دهه شصتیها بیشترین میزان کالری را مصرف کردند
آیا افزایش یا کاهش فقر ناشی از تغییرات جمعیتی و کالری مورد نیاز بوده است؟
در بیشتر روشهای محاسبه خط فقر بهخصوص روشهایی که در کشورهای درحالتوسعه مورداستفاده قرار میگیرند، تعیین خط فقر براساس میزان کالری دریافتی روزانه است. اکثر مطالعاتی که باهدف محاسبه خط فقر در ایران صورت گرفته است، معیار استاندارد ثابتی براساس استانداردهای جهانی یا داخلی برای کالری موردنیاز فرد در نظر گرفتهشده که ترکیب جمعیتی در آنها لحاظ نشده است. مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی با بررسی داده های هزینه و درآمد خانوار در سال ۹۷، میانگین کالری مورد نیاز خانوارهای ایرانی را محاسبه کرده است.
در این گزارش دو موضوع بسیار مهم در مطالعات مربوط به فقر، موردبررسی قرار گرفت. اول بررسی تغییرات کالری موردنیاز ایرانیان در طول زمان و دوم بررسی میزان قابلیت استفاده از سبد مطلوب تعریفشده وزارت بهداشت بهعنوان سبد تعیین فقرای غذایی و بررسی وضعیت امنیت غذایی در کشور.
برای بررسی هدف اول، در این گزارش از دو منبع سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت برای تعیین میزان حداقل کالری موردنیاز گروههای مختلف سنی استفادهشده و سری زمانی حداقل کالری با استفاده از دو معیار ذکرشده برای سالهای ۱۳۹۷ – ۱۳۷۶ محاسبهشده است. متوسط نهایی میانگین حداقل کالری موردنیاز روزانه برمبنای استاندارد سازمان بهداشت جهانی، ۲۰۹۷ و براساس گزارش وزارت بهداشت مقدار ۲۳۶۷ کالری در روز برای سال ۱۳۹۷ گزارششده است.
نتایج این محاسبه نشان میدهد که میزان کالری موردنیاز در ایران تا سال ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ دارای روندی افزایشی و سپس کاهشی بوده است. همچنین اگرچه از معیارهای متفاوت برای محاسبه حداقل کالری موردنیاز استفادهشده است اما روندهای یکسانی در بین آنها مشاهده میشود که ناشی از تغییر ترکیب جمعیتی در ایران است. با توجه به اینکه بیشترین میزان کالری مربوط به گروه سنی ۱۹- ۱۵ سال است، میتوان علت افزایش کالری سرانه در سالهای ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ را ورود متولدان دهه ۶۰ به گروه سنی ذکرشده دانست.
بهمنظور پاسخ به این پرسش که «آیا افزایش یا کاهش فقر ناشی از تغییرات جمعیتی و کالری مورد نیاز بوده یا بهعنوانمثال سیاستهای فقرزدایی باعث کاهش فقر شده است؟» لازم است روند زمانی میزان کالری موردنیاز با روند زمانی خط فقر و جمعیت فقرا مقایسه شود.
همچنین در این گزارش، دو ایراد اساسی به سبد مطلوب وزارت بهداشت بهعنوان سبدی برای مطالعات فقر و بررسی وضعیت امنیت غذایی وارد شد: اول آنکه میزان کالری تعیینشده (در هر دو سبد مطلوب و موردنیاز وزارت بهداشت) بسیار بالاتر از مصرف ایرانیان است، میزان کالری موردنیاز و مطلوب یعنی کالری ۲۳۸۱ و ۲۵۷۳ به ترتیب تنها توسط سه دهک و یک دهک بالایی قابل تأمین بوده و اختلاف زیادی با کالری مصرفشده گروههای در مرز فقر دارد. بهطوریکه دهک سوم و چهارم که در مرز خط فقر قرار دارند به ترتیب در روز ۱۹۶۶ و ۲۰۵۱ کیلوکالری مصرف میکنند که به استانداردهای جهانی نزدیکتر است. دوم آنکه، بررسی تفاوتهای مصرفی در نقاط مختلف کشور نشان میدهد که هم میزان کالری مصرفی در نقاط مختلف کشور صرفنظر از وضعیت فقر با یکدیگر متفاوت بوده و هم ترکیب سبد غذایی متفاوت است. به طوری که میزان کالری مصرفی سه دهک پایین در استان کرمانشاه از میزان کالری مصرفی میانگین کل ۱۱ استان دیگر کشور بیشتر است.
همچنین سبد غذایی دهکهای بالای کشوری که به لحاظ وضعیت رفاهی تقریباً در شرایط مشابهی قرار دارند، در استانهای مختلف کشور با یکدیگر تفاوتهای قابلملاحظه دارد. این موضوع تفاوت در عادات غذایی مناطق مختلف را نشان داده و بر عدم استفاده از یک سبد یکسان برای کل کشور تأکید دارد. بنابراین پیشنهاد میشود تا استفاده از سبد تعیینشده وزارت بهداشت در مطالعات مربوط به فقر و بررسی امنیت غذایی کنار گذاشته شود.