اتاق بازرگانی صنایع و معادن و کشاورزی

دشمن سرمایه انسانی

منابع طبیعی یکی از مهم ترین ثروت های ملی در کشورها به شمار می رود اما در بعضی نظریه های اقتصادی از این منابع با عنوان نفرین یاد می شود. نفرینی که به عدم توجه دولت ها به سایر جنبه های توسعه اقتصادی می انجامد. اما منابع طبیعی و ارزشمندی مثل نفت و گاز چطور به زعم بعضی اقتصاددانان یک نفرین تا یک فرصت؟ این منابع چه اثر بر توسعه انسانی-اقتصادی کشورها دارد؟
درآمدهای نفتی دو اثر متضاد بر سرمایه انسانی دارد. این درآمدها می تواند با فراهم کردن منابع کافی برای بودجه آموزشی دولت، زمینه تقویت و توسعه آموزشی کشور را فراهم کند و به بهبود سرمایه انسانی در کشور منجر شود. هم چنین رونق ضنایع مبتنی بر منابع طبیعی می تواند به افزایش سرمایه انسانی و رشد اقتصادی به علت افزایش تقاضا برای تکنسین های ماهر و افزایش بودجه سرمایه گذاری عمومی در تحصیلات منجر شود. 
اثر دیگر درآمدهای نفتی، وابستگی به منابع طبیعی و تمرکز دولت بر استخراج این منابع، کاهش مخارج دولت در زمینه کالاهای عمومی مرتبط با سرمایه انسانی( مثل تحصیلات و بهداشت) است. دولتی که متکی به منابع طبیعی است، به سرمایه گذاری در نظام آموزشی نیاز کمتری دارد چراکه بخش های مرتبط با منابع طبیعی و کالاهای اولیه استفاده بیشتری از نیروی کار کم مهارت و استفاده کمتری از سرمایه های پیشرفته دارد. درآمدهای نفتی زمینه ساز فساد و اقتصاد رانتی است که سرمایه ها و منابع را از بخش های مولد دور کرده و سرمایه گذاری در آموزش را کاهش می دهد. علاوه بر این، کاهش قیمت های جهانی بودجه دولت های متکی به نفت را دچار انقباض می کند و به کاهش مخارج عمومی دولت از جمله مخارج آموزشی می انجامد که نتیجه مستقیم آن کاهش انباشت سرمایه انسانی در این کشورهاست.
بنابراین افزایش درآمدهای نفتی آثار متضادی دارد. اما در ایران چه خبر است؟ رشد اقتصادی متکی به نفت در  ایران در یافته های پژوهشگران اثر منفی و معنی دار بر شاخص سرمایه انسانی داشته است. دلیل این است که اقتصاد ایران با اتکا به منابع نفت وگاز و فروش خام این مواد رشد کرده است، رشدی که حاصل توسعه صنایع و اشتغال نیست. تا زمانی که رشد اقتصادی در کشور متکی به نفت است، کاهش بیکاری یک رویاست که هرگز محقق نمی شود و علاوه بر این سرخوردگی نیروی کار تحصیل کرده انگیزه نسل های بعدی برای کسب علم و دانش را بیشتر می کند. نکته دیگر اینکه در بخش نفت و گاز که پیشگام رشد اقتصادی کشور است، به دلیل فعالیت های احتمالی رانتجویی، رقابت های شغلی در این بخش برای نیروی کار تحصیل کرده کاهش می یابد و موجب کاهش انگیزه نیروی کار برای کسب تحصیلات می شود و بنابراین تاثیری منفی بر سرمایه انسانی دارد.
برای بیشتر خواندن در این باره مقاله «نفت و سرمایه انسانی: تفکری دوباره بر فرضیه نفرین منابع در ایران» را بخوانید.

نوشته های مشابه

دکمه بازگشت به بالا
بستن