تقویتِ جمهور

گفت وگو از زینب کوهیار/ آینده نگر

*پس از اعلام خرید واکسن کرونا توسط بخش خصوصی، در رسانه های رسمی و مجازی در این باره بحث شد. بعضی گفته های مسئولان دولتی هم درباره شرکت های خصوصی متقاضی مجوز، تند بود.
بله. حرف هایی مطرح شد. البته وزیر بهداشت بعد  اعلام کرد که منظور من شما نیستید و شرکت های غیرمعتبری که درخواست دادند، منظور است.
*پای این شرکت های نامعتبر چطور به ماجرا باز شده است؟
بعد از تصمیم نهاد ریاست جمهوری درباره صدور مجوز واردات واکسن کرونا برای بخش خصوصی، حتی تعدادی از شرکت های غیردارویی برای دریافت مجوز نامه نگاری کردند. سازمان غذا و دارو هم صدور مجوزها را صادر کرد اما هیچ یک از این شرکت ها نتوانستند واکسن وارد کنند. این شرکت ها در پروفرما قیمت های بالایی پیشنهاد کردند اما چیزی که ما اعلام کردیم برای یک نوع واکسن ۱۰ تا ۱۲ یورو بود. در نهایت خود این رشکت ها دریافتند که واردات واکسن با آنچه پیش بینی کرده بودند عملی نیست و گرفتار می شوند. بنابراین حذف شدند و تنها ۳۵ شرکت برای واردات واکسن کرونا باقی ماندند. بسیاری از این شرکت ها، شرکت های فوریتی اند که می توانند واکسن وارد کنند اما در حجم بسیار کم. نکته دیگر اینکه واکسن محصولی نیست که این شرکت ها بتوانند وارد کنند. شرکتی های فوریتی به طور معمول از عمده فروشانی خرید می کنند که کالاها را در انبار نگه می دارند. اما نظر من این است که واکسن کرونایی که از کارخانه خارج شده، باتوجه به شرایط نگهداری این محصول، برای مصرف خطرناک است. به همین دلیل بهتر است سه تا چهار شرکت که سابقه واردات واکسن دارند و معتبرند، واکسن کرونا وارد کنند.
*این سه شرکت از کارخانه ها واکسن را می خرند؟
ممکن است این سه شرکت هم از عمده فروش واکسن بخرند اما فروشی که مالک میزان مشخصی واکسن نزد کارخانه است. ما پیش از دریافت پروفرما و به نتیجه رسیدن آن، به هزینه خودمان درخواست بازرسی می کنیم. اگر شرکتی ریگی به کفش دارد، زیر بار بازرسی نمی رود. ما در چند مورد هم پروفرما گرفتیم که به دلیل عدم آمادگی سیستم از بین رفت. در آن موارد هم کارخانه تایید می کرد که یک عمده فروش میزان مشخصی واکسن از ما طلب دارد و در تاریخ مشخصی می توانم آن را تحویل دهم.
*فکر می کند روند همکاری مسئولان در وزارت بهداشت بهبود پیدا کند؟
با روشنگری های خوبی که رسانه ها کردند وضعیت بهتر شده است. رویکرد سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت نسبت به این مسئله بهبود یافته است. آن اوایل مطرح کردند که هر کس می تواند واکسن وارد کند و کسانی که عجله دارند و می خواهند برای واکسن کرونا به خارج سفر کنند، در داخل این واکسن ها را بخرند. این درحالی است که این تصمیم بسیار اشتباه است و عوارض اجتماعی بدی به همراه دارد. هر نوع تبعیض در تزریق واکسن می تواند به تحریک و عصبی کردن مردم بینجامد. بنابراین به نظر من آقای خوانساری پیشنهاد بسیار خوبی دادند که واکسن را برای طبقه کارگر به ویژه کارگران خط تولید وارد کنیم. این پیشنهاد منصفانه است. به ویژه که در تزریق واکسن اولویت های ستاد کرونا هم در نظر گرفته می شود. بعد از اولویت گروه یک که کادر درمان و سن های بالاست، نوبت به ۶۵ ساله ها و پس ازآن بالای ۶۰ سال می رسد و افرادی که بیماری زمینه ای و خاص دارند در اولویت قرار می گیرند. پس از این گروه هم مشاغل پرخطر در اولویت قرار می گیرند اما تشخیص اینکه کارمندان بانک از معلم ها یا پلیس ها از قاضی ها بیشتر در معرض خطرند، با ستاد کروناست. نکته مهم واکسیناسیون جمعیت پرخطر است. زمانی که جمعیت در معرض خطر واکسینه شدند، مهم نیست واکسن به چه گروه های دیگری تزریق شود. زنجیره ابتلا با تزریق هرچه بیشتر می شکند نه اینکه چه گروهی واکسینه شوند و چه گروهی خیر. دولت هم تا امروز این استدلال را پذیرفته است و از حرکت بخش خصوصی استقبال کرد.
*درباره قیمت واکسن هم نقدهایی مطرح شده بود. قیمت واکسن کرونا اگر قرار است در کشور به فروش برسد، چقدر است؟
قیمتی که اعلام کردیم، قیمت ارزی واکسن است. تا زمانی که همه مسیر واردات واکسن را طی نکنیم، نمی توانیم درباره قیمت نهایی اظهارنظر کنیم. هنوز نمی دانیم چه هزینه هایی در انتظار است. آیا وزارت بهداشت پس از دریافت محموله از ما، ترخیص از گمرک و نگهداری در انبارهای معتبر، خود فرایند تزریق را اجرا می کند یا نظارت می کند و ما باید هزینه ای پرداخت کنیم و اینکه گمرک هزینه ترخیص را چقدر حساب می کند. این هزینه ها هنوز مبهم است بنابراین، قیمت ارزی واکسن را اعلام کردیم که برای واکسن استرازنکا ۵ تا ۶ یورو و قیمت هر واکسن اسپاتنیک ۱۰ تا ۱۲ یوروست. این قیمت خرید واکسن از کارخانه است. مهم اینکه هر چه زمان بگذرد، به دلیل افزایش تقاضای شرکت ها، ممکن است قیمت از کارخانه هم تغییر کند. اما ما تلاش می کنیم بیش از قیمتی که اعلام کردیم، واکسن نخریم.
*آیا شرکت هایی مثل خودروسازی ها و فولادسازان هم برای واردات واکسن کرونا پیش قدم شده بودند؟ مثل ایران خودرو.
سازمان غذا و دارو نام شرکت هایی که تایید شده را در سایت خود اعلام می کند. بنابراین من نمی دانم کدام شرکت ها منظور شماست. اما ایران خودرو از شرکت هایی است که در سایت اتاق بازرگانی برای خرید واکسن ثبت درخواست کرده است. استدلال این شرکت این است که ما خودمان ۱۵۰ هزار کارگر داریم و مصرف کننده دست کم ۳۰ شرکت قطعه سازی هستیم. آن ها می گویند شما درواقع با واکسیناسیون کارگران ایران خودرو جلوی بیکار ی۳۰۰ هزار نفر را می گیرید. این استدلال ها مطرح شده است که ما در اتاق بازرگانی به آن ورود نمی کنیم. تصمیم گیری در این باره به طور کامل برعهده ستاد ملی کروناست.
*آیا اینطور است که با گذر زمان ما فرصت واردات واکسن را از دست بدهیم؟
فرصت واردات واکسن را از دست نمی دهیم اما واقعیت این است که امروز، فرصت طلایی فراهم شده است که باید از آن استفاده کنیم. کانادا ۴.۵ برابر نیاز جمعیت کشورش برای واکسن کرونا سفارش ثبت کرده است. استدلال آن ها این بود که زودتر واکسن را می گیریم و واکسیناسیون را انجام می دهیم و باقی مانده را به کشورهای فقیر می دهیم. اما وقتی وارد فاز واکسیناسیون شدند، در کار ماندند. مسائلی پیش آمده که کشورها پیش بینی نکرده بودند. بنابراین سرعت واکسیناسیون در این کشور کم شده است چراکه مسائلی مثل انبار، نگهداری از واکسن ها، تزریق و ایجاد زیرساخت ها هم مهم است. نکته مهم دیگر، تاریخ مصرف واکسن هاست که برای این کشورها چالش برانگیز شده است چراکه برای انجام تست های پایداری فرصتی وجود نداشت. در این تست ها، واکسن را بررسی می کنند و اگر مثل روز اول بود به همان میزان تاریخ مصرف در نظر می گیرند. برای واکسن کرونا این دوره شش ماهه است، اما تست پایداری انجام نشده است.
*درواقع واکسن های سفارشی کشورها درحال آماده شدن است اما زیرساخت های تحویل و تزریق آن وجود ندارد.
بله.  در امارات متحده عربی و اسراییل، واکسیناسیون صد در صدی انجام شده است. در ایالات متحده آمریکا و انگلستان هم ۳۰ تا ۴۰ درصد جمعیت واکسینه شدند. اما در هیچ کشور دیگری واکسیناسیون بیش از ۲۰ درصد جمعیت انجام نشده است. مسئله صرفا دسترسی به واکسن نیست بلکه امکانات تزریق ونگهداری هم مطرح است. بنابراین امروز که سفارش ها روی دست کارخانه ها مانده، فرصت طلایی برای خرید ما فراهم شده است.
*ممکن است ما واکسنی وارد کنیم که تاریخ مصرف آن گذشته است؟
خیر. چیزی که ما می خریم شش ماه تاریخ مصرف دارد و در واقع همان سفارشی است که برای مثال کانادا می داند که نمی تواند در شش ماه آینده تزریق کند. این کشورها امروز سفارش های آتی را ثبت می کنند که تنظیم شده با توان آن هاست. ما هم در مرحله اول ۱۰۰ هزار دز و پس از آن ۲۵۰ هزار دز وارد می کنیم اما اگر در واکسیناسیون عقب بمانیم، فاصله واردات را بیشتر می کنیم.
*ما تا چه اندازه برای انجام تزریق سراسری آمادگی داریم؟
همانطور که آلمان و کانادا نمی دانستند، ما هم نمی دانیم. تا امروز نزدیک به سه میلیون دز واکسن به کشور وارد شده است. امکانات انبار و تزریق محدود است. در آلمان و کانادا داروخانه ها را برای ادامه روند تزریق درگیر کردند.
*ما در ایران می توانیم از این تجربه استفاده کنیم؟
به نظر من این بهترین و ساده ترین راه است. ما در ایران ۱۴ هزار داروخانه داریم که اگر نصف آن ها مهم امکان نگهداری و تزریق را داشته باشند، می توانیم روزی ۱۴۰ هزار دز واکسن تزریق کنیم. با فعال کردن داروخانه ها جلوی ازدحام جمعیت و ابتلای بیشتر مردم را می گیریم. با راه اندازی سامانه هایی که اسامی افراد را ثبت و آن ها را به نزدیک ترین داروخانه هدایت می کند، می توان از ظرفیت داروخانه ها استفاده کرد. کشورهای دیگر ناگزیر شدند از ظرفیت داروخانه استفاده کنند و ما هم باید این روش را جدی بگیریم. همه نگرانی ها این است که واکسن به بازار سیاه نرود. میتوان  این نگرانی را با تمهیداتی مثل دریافت تعهد برطرف کرد.
*بعضی فعالان بخش خصوصی از نگاه بدبینانه و توام با سوءظن مسئولان در وزارت بهداشت گلایه کردند. نگاهی که پس از اعلام آمادگی برای واردات واکسن کرونا تقویت شده است. بدبینی به شرکت های واردکننده دارویی، موضوعی است که شما هم بارها به آن اشاره کردید. درحالیکه واردکننده اصلا داروی وارداتی را نمی بیند، بیش از دیگران به عنوان متهم نشت دارو در بازار سیاه مورد توجه قرار می گیرد. چرا چنین رویکردی وجود دارد؟
به نظر می رسد موضوع را کوچک می بینند. علم می گوید اقتصادهایی پیشرفت می کند که بخش خدماتش رشد کند. متاسفانه این ذهنیت علیه خدمات ایجاد شده و مسئولان هم درباره آن شفاف سازی نکردند. توزیع کننده ها، واردکننده ها یا خرده فروش ها همیشه دلال خطاب شدند. درحالیکه کار پیچیده تر است. برای مثال در زمینه دارو، واردکننده ۹۰ درصد دارو را در گمرک به پخش تحویل می دهد. واردکننده تسلطی به دارویی که وارد کرده ندارد. برای عمده داروها، ۱۰ تا ۱۲ عدد به طور تصادفی و به عنوان نمونه شاهد برداشته می شود تا اگر مصرف دارو به کسی صدمه زد، خراب بودن یا نبودن دارو آزمایش شود. واردکننده مکلف است این دارو را وارد کند تا تاریخ مصرف آن تمام شود و معدوم شود. گاه پیش از انقضای دارو، همه موجودی دارو در بازار مصرف می شود. در این شرایط واردکننده با هدایت وزارت بهداشت دارو را بیمارستان ها اهدا می کند.
*عمل بخش خصوصی به مسئولیت اجتماعی  سابقه ای طولانی تر از بحران کرونا و پویش نفس دارد؟
بله. می توانم به همه حوادث طبیعی اشاره کنم که همه تولیدکنندگان و واردکنندگان در کمک به مردم آسیب دیده وارد عمل شدند. از زلزله رودبار تا بم، کرمانشاه و خراسان، شرکت ها علاوه بر اهدای دارو، گروه هایی را برای کمک به منطقه ارسال کردند. غیر ازاین، نزدیک به ۲۰۰ میلیون یورو دارو توسط شرکت های دارویی وارد شده که هیچ ارزی در قبال آن دریافت نکردند. این داروها به عنوان ذخیره استراتژیک در گمرک بوده که در زمان کمبود بازار استفاده شده است درحالیکه واردکننده هیچ ارزی در قبال آن گرفته است. آیا استفاده از این داروها عمل به مسئولیت اجتماعی نیست؟ بسیار پیش آمده که در زمان کمبود بازار واردکننده در کمترین زمان دارو وارد کرده است. ضمن اینکه مسئله حفاظت از محیط زیست، سلامت هوا و آب با کاهش استفاده از پلاستیک، در شرکت ها به طور جدی دنبال می شود. شرکت های دارویی در پویش ایران من برای ساخت مدرسه با دیگر شرکت های بخش خصوصی همکاری کردند. اتحادیه واردکنندگان دارو هم در قالب این پویش که ۱۴۰ مدرسه ساخته، دو مدرسه در لرستان و خراسان جنوبی ساخته و در ساخت ده  مدرسه دیگر مشارکت کرده است. این غیر از کمک های انجام شده به مساجد، خیریه ها از جمله محک است.
*فکر می کنید واردات واکسن توسط بخش خصوصی، تلاشی برای تضعیف جایگاه دولت به عنوان مسئول واکسیناسیون عمومی است؟ این نقد مطرح شده است.
به نظر من چنین حرفی بی اساس است. در کشورهای دیگر مردم مدرسه نمی سازند یا در زمان سیل و زلزله به آسیب دیدگان کمک نمی کنند؟ ما صاحب این کشور هستیم و دولت نماینده ماست. امروز دست نماینده ما برای خرید واکسن به دلیل تحریم کوتاه است و اگر کمک نکنیم خیانت کردیم. ما تلاش می کنیم باری از روی دوش دولت برداریم در عین حال که کار ما توجیه اقتصادی هم دارد. دستمزد یک روز یک کارگر بسیار بیشتر از هزینه واکسن کروناست. انجام آزمایش تشخیص کرونا برای کارگران در یک بنگاه اقتصادی پس از ابتلای یک نفر، بسیار بیش از یک دز واکسن کروناست. هزاران مورد دیگر را می توان مثال زد که انجام آن وظیفه دولت است اما مردم هم آن را انجام می دهند. مسئله ما تقویت اجتماعی است نه تضعیف دولت. کار ما تقویت جمهور است نه تضعیف رییس آن.