بازار آزاد در خدمت جامعه بیطبقه
آینده نگر
موریس شارل اله اقتصاددان و پزشک فرانسوی بود که توانست در سال ۱۹۸۸ نوبل اقتصاد را از آن خود کند و طی بیانیهای خود کمیته نوبل دلیل دریافت این جایزه «سهم او در نظریه بازار و بهرهبرداری کارآمد از منابع» بود. اله به همراه هیکس و ساموئلسون صورتبندی خاصی را از خودتنظیمگری بازار ارائه دادند و اهمیت این مسئله در آن است که کینز مخالف این دیدگاه بود، اما این سه نفر در عین انجام این کار بعضی از آرای کینز را هم حفظ کردند.
نکته جالب درباره اله این است که خود او علاقهای به انتشار آثارش به زبان انگلیسی نداشت و همین مسئله باعث شد او بسیار دیر شناخته شود. پال ساموئلسون درباره این مسئله میگوید: «اگر اله از همان ابتدا به زبان انگلیسی مینوشت، یک نسل از نظریه اقتصادی به مسیری متفاوت میرفت و او خیلی زودتر از اینها نوبل اقتصاد خود را دریافت میکرد». آسار لیندبک، رئیس کمیته انتخابی نوبل اله را «غولی در جهان تحلیل اقتصادی» میداند.
آثار اله عمدتا بر توسعه اقتصاد ریاضیاتی متمرکز است، مخصوصا در زمینههایی چون نظریه تعادل عمومی، نظریه سرمایه، نظریه تصمیم و سیاست پولی. اله که یکی از پیشگامان تحلیل پولی اقتصاد کلان است، در زمینه نظری مطالعات ریسک فعالیت بسیار زیادی کرده است و بیان مشهوری دارد که میگوید: «هرچه ریسک کمتر باشد، سفتهبازان بیشتری فراری میشوند.» اله در زمینه تحلیل نقش بانکهای مرکزی و مسئله قیمتگذاری خدمات عمومی هم نظریات فراوانی دارد.
اله در زمینه رقابت توضیح میدهد که سازوکار صحیح این مقوله اقتصادی تنها زمانی به وقوع میپیوندد که رقابت را به شکلی کامل داشته باشیم. اگر با چنین شکلی از رقابت روبهرو باشیم میتوانیم یکی از بزرگترین موانع و مشکلات اقتصادی را رفع کنیم: کمبود و نارسایی منابع. برای مثال اگر منابع طبیعی را در نظر بگیریم، علیرغم گسترده بودن آنها میتوانیم به درستی فرض کنیم که این منابع در برابر نیازها و خواستهای مردم کره زمین به شدت محدود هستند و در این بخش سازوکار اجتماعی توزیع میتواند بهترین راهحل را به ما ارائه کند.
همین نوع نگرش اله است که باعث میشود او موافق نوعی جهانیسازی اقتصادی باشد که در آن سیاست کمترین حد دخالت را دارد. در واقع در جهان نوعی دولت فدرال یکپارچه داشته باشیم نهاد رقابتی اقتصادی وظیفه گردش کالاها، انسانها و سرمایهها است. البته مسئله به همین سطح تمام نمیشود اله موافق پایان دادن به نرخ بهره، داشتن مالکیت جمعی زمین، حذف منافع و رسیدن به جامعهای بدون طبقه است. به عبارت بهتر همانطور که خود اله عنوان میکند او سعی دارد دقیقا از مسیر سرمایهداری به نوعی جامعه جهانی سوسیالیستی برسد که کاملا متضاد با آرای اقتصادی متفکرینی چون کارل مارکس است.
همانطور که ساموئلسون میگوید اگر اله به زبان انگلیسی مینوشت همه متوجه میشدند که او بسیار پیشتر از فلپس و نویمان به «قانون طلایی رشد بهینه» رسیدهاست و در زمینه نظریه مازاد و مبادله ارزی هم آثار بسیار گرانبهایی را به چاپ رساندهاست. درک اله از مسئله بسیار مهم و پیچیده عوامل روانشناختی در اقتصاد او را به یکی از بزرگترین نظریهپردازان بازار تبدیل کرد.
احتمال معنایی ندارد
یکی از مطالعاتی که در زمینه نظریه اله برای بانکداری صورتگرفته است، مربوط به مقاله دکتر محمدمهدی مجاهدی و دکتر رحیم دلالی اصفهانی است. این دو پژوهشگر در فصلنامه پژوهشها و سیاستهای اقتصادی، نظریههای آله در زمینه احتمال و تقدم زمانی را چنین میبینند:
«اقتصاددانهایی مانند موریس اله معتقدند چنانچه هدف، رسیدن به بهینگی باشد نرخ بهره مرتبط با تولید نیز نباید مثبت باشد. بنابراین، شرط بهینگی اجتماعی ایجاب میکند که نرخ بهره در این تعریف نیز صفر باشد و اقتصاددانانی نظیر کینز و رابینسون بیان میکنند که هرچند نرخ بهره تعیینکننده تصمیم برای پسانداز و سرمایهگذاری است ولی سطح و میزان سرمایهگذاری مستقل از نرخ بهره و متاثر از کارایی فعالیت تولیدی تعیین میشود.
موریس اله ضمن بیان چهار مشخصه ریاضی، تجربی، ذهنی و ضریب باورپذیری احتمال، به عنوان عوامل مرتبط با نااطمینانی بیان میکند که مفهوم احتمال صرفا زاییده ذهن بشری است و در نظم طبیعت احتمال جایی ندارد و هر آنچه هست، قطعیت است. بنابراین، نااطمینانی محصول آگاهی اندک ذهن بشر از جهان پیرامونی است.
از نگاه موریس اله، بانکداری ذخیره جزئی با انحراف از مسیر اولیه ذخیره صددرصدی موجودی نقدی- اعم از پول فلزی و یا پول بیرونی- امروزه با استفاده از سود سرشار خلق اعتبار بانکی و ایجاد پول درونی یک وجه از منشاهای ایجاد نرخ بهره و ارتباط آن با رجحان زمانی را ایجاد کردهاست. در افق محدود نرخ بهره بانکی از نرخ تنزیل (به منزله نرخ رجحان زمانی) کمتر خواهد بود و این به مثابه وجود ناسازگاری در بانکداری ذخیره جزئی است. در نتیجه، کارکرد بانکداری ذخیره جزئی از منظر موریس اله دچار اشکال است.»
موریس اله
موریس اله در روزهای بهاری ۱۹۱۱ در پاریس به دنیا آمد. ابتدا از پلیتکنیک پاریس فارغالتحصیل شد و پس از آن به مدرسه عالی معادن پاریس رفت و در همین مجموعه آموزشی از سال ۱۹۴۴ تدریس علم اقتصاد را بر عهده گرفت. در سال ۱۹۴۹ عنوان دکتر-مهندس را از دانشکده علوم دانشگاه پاریس دریافت کرد و در عین حال در موسسههای مختلف تدریس را ادامه داد. پس از آن بیشتر به علوم طبیعی علاقمند شد و به مطالعه فیزیک روی آورد و در این زمینه هم آثار قابل توجهی را منتشر کرد. اله که سالهای عضو انجمن «مون پلهرن» بود و قاعدتا باید از مدافعان سرسخت بازار آزاد به حساب میآمد، باور داشت که نزدیکی زیادی بین سوسیالیسم و وجود دارد زیرا به نظر او «یک لیبرال و سوسیالیست حقیقی کاری به مالکیت ابزار تولید ندارند، بلکه اهدافی چون کارایی و عدالت، برای آنها مهم است.» اله نهایتا در ۹۹ سالگی در پاییز ۲۰۱۰ درگذشت.
بازارها، ریسک و پول
۱۹۹۵
این مجموعه مقاله نه توسط خود موریس اله، بلکه به افتخار او نوشته شدهاست. البته معنای این مسئله این نیست که نظریات موجود در این کتاب مربوط به اله نیستند، بلکه این کتاب برای اولینبار در زبان انگلیسی به تشریح دیدگاههای جدید و غیرعادی او در زمینه رقابت، اهمیت بازار آزاد، روانشناسی ریسک، بانکداری مرکزی، نظام مالیاتی، دینامیک پولی و اصلاحات، پرداختهاست. در این کتاب اساتید شناخته شده اقتصاد با دقت و وسواس خاصی آرای اله را تشریح کرده و از این طریق مسیر آشنایی با این اقتصاددان برجسته را هموار ساختهاند.