اولین نامه دادخواهی

آینده نگر

وزارت فلاحت و تجارت که در زمان میرزا حسین خان سپهسالار برای سامان دادن به امور بازرگانان شکل گرفته بود، به کابوسی برای آن ها چراکه در عمل به کانالی برای دریافت عوارض بیشتر از تجار بود. کار وزارت فلاحت و تجارت با تجار عهد ناصری تا جایی بالا گرفت که کار به شکایت به شاهنشاه رسید. بازرگانان نامه های بسیاری به دربار فرستاده و با واسطه های بیش مار از شاه می خواستند  کسی را برای وزارت تجارت انتخاب کند که تاجران را بفهمد، با این حال این خواسته هرگز از سوی شاه شنیده و عملی نشد. در نهایت این میانداری محمدحسن خان امین الضرب بین شاه و تجار بود که کار را پیش برد. در سال ۱۲۶۲ خورشیدی، شاه وزیر تجارت یعنی نصیر الدوله را بر کنار  و فرمان تشکیل مجلس وکلای تجار را صادر کرد. این مجلس را می توان اولین مصداق فعالیت تشکلی بازرگانان ایرانی دانست. 
تشکلی که قرار بود برای اثرگذاری بر سیاست و تامین منافع تجار به کمک آنان بیاید. جلسه های مجلس وکلای تجار در خانه مصطفی تاجر تهرانی برگزار می شد. دو ردیف از وکلای مجلس ک هتوسط ریش سفیدان انتخاب شده بودند، مقابل هم می نشستند و درباره مسائل تجارت بحث می کردند. پس از تایید شاه، کتابچه دستورالعمل مجلس وکلای تجار به شهرهای دیگر هم فرستاده شد تا بازرگانان در آن شهرها هم مجلس خود را تاسیس کنند. در مدت کوتاهی در ۱۶ شهر ایران، مجلس وکلای تجار تاسیس شد.  
*پس از انقلاب مشروطه
شکل گیری مجلس وکلای تجار، به اتحاد و همبستگی بیشتر بازرگانان ایرانی انجامید. با این پشتوانه، بازرگانان در تحولات مختلف سیاسی واجتماعی نقش مهمی ایفا کردند. تجار در جریان انقلاب مشروطه در خط مقدم این تحول سیاسی بزرگ در کشور قرار گرفتند و پس از پیروزی انقلاب مشروطه هم  در مجلس اول فعالانه ظاهر شدند. در مجلس او، که به طور صنفی تشکیل شده بود، تجار زیادی به مجلس راه یافتند اما در مجلس دوم، که انتخابات صنفی برگزار نشد، تعداد نمایندگان تجار در مجلس کمتر شد.
پس از مجلس تجارت، انجمن تجارت و انجمن صرافان و انجمن اصناف هم برای حفظ منافع صنفی شکل گرفت. در دوره پهلوی اول ، تشکیل هیئت اتحادیه تجار و نهضت اقتصاد گامی دیگر برای بلوغ تشکلی فعالان اقتصادی و بازرگانان بودنظام نامه اساسی هیئت اتحادیه تجار تهران به ریاست حاج محمد حسین امین الضرب به تصویب رسید که به دنبال توسعه در شاخه های صنعت، تجارت و کشاورزی بود. نهضت اقتصاد هم در زمانه ای تشکیل شد و رشد یافت که اعمال دیدگاه های اقتصادی اتحاد جماهیر شوروی در ایران، کار را برای تجار سخت کرده بود. نهضت اقتصاد علاوه بر تهران در شهرهای دیگر مثل قزوین، گیلان، خراسان و تبریز هم تشکیل شد. در همین زمان، در ۱۶ مهرماه سال ۱۳۰۵ خورشیدی، اولین اتاق تجارت تهران در وزارت بازرگانی تاسیس شد. حاج حسین مهدوی معروف به امین الضرب و سپس عبدالحسین  نیکپور ریاست اتاق را برعهده گرفتند.
سال های آغازین فعالیت اتاق بازرگانی تهران برای فعالان اقتصادی خالی از چالش نبود. در سال ۱۳۱۰، دولت با وضع قانونی خاص انحصار تجارت خارجی در کشور را به دست گرفت و نظارت خود را بر آن تشدید کرد. مسئولان دولت وقت فعالیت اتاق های تجارت در شهرهای مختلف را تعلیق کردند. دولت اعضای اتاق های تجارت در شهرهای مختلف را به عضویت در سازمان هایی تشویق می کرد که جایگاه اعضا در آن حقوقی و دائمی باشد.  هم چنین در سال ۱۳۱۴، دولت تعداد اتاق های تجارت را به ۱۶ اتاق کاهش داد و کنترل بر فعالیت های آنان را بیشتر کرد.
در سال ۱۳۱۱، نمایندگی از تجار با وزیر دربار، عبدالحسین تیمورتاش، در مورد مشکلات تجار و بازرگانی خارجی مذاکره کردند. پس از این مذاکرات، در ۱۹ تیرماه همان سال قانون جدیدی برای انحصار تجارت خارجی تصویب شد که براساس دولت می توانست حق واردات برخی اقلام را به اشخاص حقیقی واگذار کند. این حق البته به تجار محدودی واگذار شد و همین زمینه نارضایتی تاجران متوسط را فراهم کرد. پس از سقوط رضاشاه، بیشتر تاجرانی که از این امتیاز بی نصیب مانده بودند، به ریاست وقت اتاق تجارت یعنی عبدالحسین نیکپور اعتراض کردند و خواهان برگزاری انتخاباتی برای اتاق بازرگانی بودند که دخالت دولت در آن به کمترین میزان برسد. آنان فکر می کردند دو مرحله ای بودن انتخابات، که البته به خواست دولت انجام شده بود، و نزدیکی بازرگانان اتاق تجارت به دولت، دست آن ها را از امتیار واردات دور می کرد. در سال ۱۳۲۱، قانونی تصویب شد که  براساس آن انتخابات اتاق تجارت به  طور مستقیم و در یک مرحله انجام می شد و اسم اتاق تجارت هم به اتاق بازرگانی تغییر کرد. در سال ۱۳۴۸ هم اتاق بازرگانی، و اتاق صنایع و معادن باهم ادغام شدند.
*اتاق بازرگانی پس از پیروزی انقلاب
 پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بسیاری از فعالان اقتصادی به دلیل مصادره کارخانه ها از ایران مهاجرت کردند و بیشتر صنایع بزرگ به دست دولت افتاد با این حال اتاق بازرگانی منحل نشد و با حضور هفت فعال اقتصادی به عنوان نمایندگان امام خمینی(ره) به کار خود ادامه داد. طی سال های گذشته از پیروزی انقلاب اسلامی، اتاق بازرگانی تلاش کرده به بهترین شکل ممکن بر سیاست های اقتصادی دولت ها اثر بگذارد و همواره منافع فعالان بخش خصوصی و مردم را دنبال کرده است. اکنون ۱۳۶ سال از اولین تلاش یک بازرگانی ایرانی به اسم امین الضرب برای اثرگذاری بر تصمیم حاکم وقت، ناصر الدین شاه می گذرد. جشن امین الضرب که به نام این بازرگان ایرانی برگزار می شود، یادی از بیش از نیم قرن تلاش فعالان اقتصادی برای پشبرد اهداف تجاری و خدمت به کشور است. در سه جشن برگزار شده گذشته از بیش از ۴۰ فعال اقتصادی و فرهنگی به سنگی به بنای بزرگ کارآفرینی در ایران اضافه کرده اند، تقدیر شده است.
*آینده نگر